HAYDARÂBÂD

Güneydeki Sind eyaletinde yer alır. Geniş toprakları ve barındırdığı yoğun nüfus ile Karaçi, Lahor, Faysalâbâd ve Ravalpindi’den sonra ülkenin beşinci büyük şehri konumunda olup aynı zamanda önemli bir endüstri ve ticaret merkezidir; Karaçi Limanı ile ülkenin kuzey kesimlerine demiryollarıyla bağlıdır. Haydarâbâd şehrinin merkez olduğu idarî bölge 87,7 km² yüzölçüme sahiptir ve Dâdû, Haydarâbâd, Badin, Sanghar, Thar Parkar ve Tatta adlı daha küçük idarî birimlere ayrılmıştır.

Sind bölgesinin Muhammed b. Kāsım es-Sekafî kumandasındaki İslâm ordusu tarafından fethedildiği dönemde (VIII. yüzyıl) şehrin yerinde bulunan iskân merkezi Nîrûnkût (veya Nevankot) adıyla biliniyordu. Bugünkü Haydarâbâd, Sind hâkimi Gulâm Şah Kelhûrâ tarafından 1768’de kuruldu. 1757 yılında Dâdû bölgesindeki merkezi Hudâbâd bir sel âfetiyle kısmen harap olmuştu. Gulâm Şah Kelhûrâ, Gencû Teker adıyla bilinen tepeye tuğladan geniş bir kale yaptırdı ve idare merkezini, Hz. Ali’nin öteki adı olan Haydar’dan hareketle Haydarâbâd koyduğu bu yeni şehre taşıdı. Gulâm Şah 1773 yılında öldü ve şehrin Hîrâbâd bölgesinde bugün “emîrlerin kabirleri” (Mîrûn ke Mekābir) denilen yerdeki türbesine gömüldü.

1783 yılında Kelhûrâ hânedanının yıkılması üzerine Haydarâbâd Tâlpûrlar’ın yönetimine geçti. Yeni hâkim Feth Ali Han büyük bir imar faaliyetine girişti ve âdeta şehri zevk ve arzusuna göre tekrar inşa etti. 1843’te Tâlpûrlar’ı Miyânî Savaşı’nda yenilgiye uğratan İngilizler bütün Sind bölgesini ele geçirdiler ve yeni yöneticiler stratejik, siyasî ve ticarî sebeplerden ötürü idare merkezini kendileri için daha uygun olan Karaçi Limanı’na naklettiler. Böylece zaman içinde Karaçi gelişme gösterirken Haydarâbâd önemini yitirme sürecine girdi.

Bugün Haydarâbâd’ın en önemli yapıları arasında yer alan Tâlpûr hânedanına ait mezarlar 1828-1857 yılları arasında yapılmıştır. Kelhûrâ hânedanına ait olanlarla birlikte şehrin kuzeybatı tarafında bulunurlar. Sind mimarisine güzel bir örnek teşkil eden bu mezar binaları ve lahitlerden Tâlpûrlar’ınkiler modern mimari esintileri taşır. Hepsinin içi geometrik ve bitkisel desenli çinilerle dekore edilmiştir; ancak bu çiniler sanat açısından pek değer taşımaz. Ayrıca Tâlpûr hânedanı döneminde Kelhûrâ mezarları kendi hallerine terkedilmiştir ve bugün de aynı ilgisizlik sürmektedir. 1947’de Karaçi’de kurulan Sind Üniversitesi’nin 1954 ve 1962 yıllarında taşınması ile Haydarâbâd Sind kültürünün yaşatılmasına çalışılan bir merkez haline geldi. Sind dili ve edebiyatının ihyası için bu kültüre ait Farsça ve Arapça eserler neşredilerek gün ışığına çıkarıldı. Özellikle burada bulunan Şah Veliyyullah Akademi’de, Şah Veliyyullah ed-Dihlevî’ye ait dinî ve edebî ağırlıklı eserler üzerinde araştırmalar yapılmaktadır. Ayrıca şehirde üniversiteye bağlı tıp fakültesiyle mühendislik fakültelerinden başka birçok yüksek okul bulunmakta ve buraya bir eğitim merkezi görüntüsü vermektedir.

Şehir yakın yıllarda nüfus artışına sahne oldu ve çevresinde çeşitli endüstri ticaret merkezleri ve yeni yerleşim bölgelerinin kurulması ile genişledi. Nüfus farklı diller konuşan Belûçlar, Seyyidler, Racpûtlar, Cât ve Med kökenli saf Sindîler ve Mevatîler gibi çok değişik etnik gruplardan teşekkül eder. 1981’de şehrin nüfusu 751.529 (1992 tah. 1.765.000), bu şehrin merkez olduğu Haydarâbâd idarî bölgesinin nüfusu da 7.103.000 idi (1992 tah. 16.609.000).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 17. cildinde, 31-32 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.