HAYREDDİN, Mimar

Hayatı ve eserlerine dair yeterli bilgi bulunmayan Mimar Hayreddin, XV. yüzyıl sonları ve XVI. yüzyıl başlarında yaşayan aynı addaki mimardan ayrı olup Mimar Sinan’ın yetiştirdiği mimarlar arasında yer aldığı anlaşılmaktadır.

974 (1566-67) yılına doğru inşa edilen ve Bosna’da son yıllardaki iç savaş sırasında top ateşiyle tamamen yıkılan ünlü Mostar Köprüsü tarihin her döneminde hayranlık uyandırmıştır. Hersek Beyi Hüseyin Paşa’nın kapı kethüdâsı Dâvud eliyle Hassa Başmimarı Koca Sinan’a gönderilen 9 Şevval 975 (7 Nisan 1568) tarihli bir hükümle, Bosna’nın batı kıyısında inşası tasarlanan kale yapımı için bir mimar gönderilmesi istenmiştir. Ahmed Refik Altınay tarafından yayımlanan bu belgede Mimar Hayreddin’in bu iş için uygun görüldüğü bildirilir: “Mimarbaşına hüküm ki, Hersek Beyi Hüseyin südde-i saâdetime mektup gönderip Megarşka (Dalmaçya’da Split-Spalato güneyinde Makarska) İskelesi’nde bina olunmak ferman olunan kale binası için mimar lâzım olup ve bundan akdem Mostar Köprüsü’nü bina eden Hayreddin için bina ilminde mehareti olup kal‘a-i mezbûr binasına tayin olunup gönderilmesini arzeylemeğin buyurdum ki, vüsul buldukta mezkûr Hayreddin’i kal‘a-i mezbûre binası için mimar tayin eyleyip muaccelen gönderesin ki varıp müşârün ileyh vecih ve münasip gördüğü üzere kale binasına mübâşeret edip itmâmı maslahat eyleye- Hersek Beyi Hüseyin Paşa’nın kapı kethüdâsı Dâvud’a verildi, fî 9 Şevval 975.”

Bina ilminde mahareti olduğunu Mostar Köprüsü’nün yapımında göstermiş olan Mimar Hayreddin’in bu kalenin yapımıyla görevlendirilmesine ait bu belgeden başka onun hakkında bilgi elde edinilememiştir. Ayrıca bu belge, Mostar Köprüsü’nün Mimar Sinan’ın yapısı olduğuna dair (Evliya Çelebi, VI, 482) eskiden beri sürüp gelen söylentiyi de yalanlar.

Daha başka belgelerde bir Mimar Hayreddin adıyla karşılaşılırsa da bunun Mostar Köprüsü’nü yapanla aynı kişi olup olmadığı kesin olarak bilinmemektedir. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’ndeki bir belgeye göre (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Kılavuzu, I, 48 [nr. D. 5991]), Ankara yakınındaki Ayaş’ta Kızlarağası Hamamı’nın tamiri ve bununla ilgili yapılacak ödemelerin keşfi bir Mimar Hayreddin tarafından gerçekleştirilmiştir. Ahmed Refik’in yayımladığı başka bir belgede ise İstanbul’da Seyyid Ömer mahallesindeki bir kilisenin eski olup olmadığı hususundaki bir anlaşmazlıkta düşüncesine başvurulan “mîrî mimarlardan” Pîr Hayreddin’in adı geçer. Bu belge, İstanbul kadısına ve Hassa başmimarına yazılmış olup 24 Rebîülevvel 972 (30 Ekim 1564) tarihini taşımaktadır (Mimar Sinan, s. 45-46, nr. 4). Nihayet İstanbul’da Samatya semtindeki Ermeni reâyâsına ait Sulumanastır denilen kilise ve dinî tesisin onarım hesapları Hassa Başmimarı Sinan ile bir Mimar Hayreddin tarafından beraberce incelenmiştir (Orgun, VIII [1938], s. 336). Bu kayıt da 971 (1563-64) tarihlidir. Bosna-Hersek’te köprü ile kalenin yapımı 975 (1568) tarihi etrafında olduğuna göre bunları inşa eden Hayreddin ile, 971 (1563-64) ve 972 (1564-65) yıllarında İstanbul’daki bazı yapılar hakkında keşif raporları hazırlayan Mimar Hayreddin’in aynı kişi olması ihtimali oldukça kuvvetlidir. Mostar Köprüsü gibi hem mimarlık hem de mühendislik şaheseri olan bir yapı meydana getiren Hayreddin’in başarılarını başka eserlerde de göstermiş olması beklenir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 17. cildinde, 56-57 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.