https://islamansiklopedisi.org.tr/hemmam-b-munebbih
40 (660) yılında Yemen’de doğduğu tahmin edilmektedir. Bazı kaynaklarda babası Münebbih’in, Yemenli Seyf b. Zûyezen’in Habeşliler’e karşı yardım istemesi üzerine İran Kisrâsı I. Hüsrev tarafından gönderilen askerlerle birlikte Yemen’e gidip oraya yerleştiği kaydedilmektedir. Bu sebeple Hemmâm, aslen İranlı olup daha sonra Yemen’e yerleşenlerin (bk. EBNÂ) torunları için kullanılan Ebnâvî nisbesiyle de anılır. Babası Münebbih Hz. Peygamber zamanında müslüman oldu.
Hemmâm İslâmî ilimlerle ilgilenen bir aileye mensuptur. Ağabeyi Vehb ile onun oğulları Abdullah ve Abdurrahman, kardeşi Ma‘kıl’in oğulları Abdüssamed ve Akīl hadis okumuş ve okutmuşlardır. Kendisi de gençliğinde Medine’ye giderek Ebû Hüreyre’den hadis öğrendi ve bu hadisleri eṣ-Ṣaḥîfetü’ṣ-ṣaḥîḥa adlı bir mecmuada topladı. Ayrıca Muâviye b. Ebû Süfyân, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Zübeyr, Abdullah b. Ömer gibi sahâbîlerden rivayette bulundu. Kendisinden de ağabeyi Vehb, kardeşinin oğulları Akīl ile Ma‘kıl ve Ma‘mer b. Râşid gibi âlimler hadis rivayet ettiler. Hemmâm San‘a’da vefat etti. Cenaze namazını San‘a Valisi Ömer b. Abdülhamîd kıldırdı. Ölüm tarihi 101 (719), 102 (720) ve 131 (749) olarak da zikredilmiştir. Bütün kaynakların güvenilir bir muhaddis olduğu hususunda birleştikleri Hemmâm’ın rivayetleri Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’iyle Kütüb-i Sitte’de ve diğer hadis kitaplarında yer almıştır.
eṣ-Ṣaḥîfetü’ṣ-ṣaḥîḥa günümüze ulaşan ilk yazılı hadis metinlerindendir. Hemmâm’dan Ma‘mer b. Râşid’in, ondan talebesi Abdürrezzâk es-San‘ânî’nin, ondan da Ahmed b. Hanbel, Buhârî ve Müslim gibi muhaddislerin rivayet ettikleri bu mecmuada Allah’ın sıfatları, sünnetin önemi, namaz, oruç, cihad, tövbe, ahlâk, geçmiş ümmetler, peygamberler, cennet, cehennem gibi konularda 139 (veya 138 yahut 136) hadis bulunmaktadır. Muhammed Hamîdullah (MMİADm., XXVIII [1953], s. 96-111; Haydarâbâd 1955, 1956, 1961, 1967, 1979; Paris 1979), Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib (Kahire 1406/1985) ve Ali Hasan Ali Abdülhamîd (Beyrut 1407) tarafından yayımlanan eseri Hossein G. Tocheport Fransızca’ya (Paris 1979), Muhammed Rahîmüddin İngilizce’ye (Haydarâbâd 1399/1979), M. Ragıb İmamoğlu (Ankara 1966), Talat Koçyiğit (Ankara 1967) ve Kemal Kuşçu (İstanbul 1967) Türkçe’ye çevirmiştir. Eser ayrıca Urduca’ya tercüme edilmiştir (Haydarâbâd [Dekken], 1955, 1956).
BİBLİYOGRAFYA
Müsned (nşr. Ahmed Muhammed Şâkir), Kahire 1416/1995, VIII, 181-253.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, V, 544.
Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, VIII, 236.
İclî, es̱-S̱iḳāt, s. 461.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, IX, 107.
Ahmed b. Abdullah er-Râzî, Târîḫu medîneti Ṣanʿâʾ (nşr. Hüseyin b. Abdullah el-Amrî), San‘a 1401/1981, s. 421.
Sem‘ânî, el-Ensâb, I, 122.
Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, XXX, 298-300; XXXI, 143.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, V, 311-313.
a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 101.
a.mlf., Tecrîdü esmâʾi’ṣ-ṣaḥâbe, Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), II, 94.
İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, XI, 67.
Ziriklî, el-Aʿlâm, IX, 98.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 153.
Sezgin, GAS (Ar.), I, 122-123.
a.mlf., “Hadis Musannefatının Mebdei ve Ma’mer b. Râşid’in Câmi’i”, TM, XII (1955), s. 121-129.
Muhammed Hamîdullah, “Aḳdemü teʾlîf fi’l-ḥadîs̱i’n-nebevî Ṣaḥîfetü Hemmâm b. Münebbih ve mekânetühâ fî târîḫi ʿilmi’l-ḥadîs̱”, MMİADm., XXVIII (1953), s. 96-116, 270-281, 443-467.
