https://islamansiklopedisi.org.tr/horozlu-han
Şehrin kuzeyinde yer alan Ruzbe ovası mevkiinde ve Konya-Akşehir karayolunun 200 m. solunda bulunmaktadır; hemen önünden demiryolu geçer. Yapı, eski kervan yolu üzerindeki Konya’ya en yakın (7 km. kadar) konaklama yeri olmasından dolayı önem taşır.
Taçkapı giriş açıklığının üstüne yerleştirilen üç dilimli mermer kitâbe taşı yazısızdır. Hanın ilk defa Ahmed Eflâkî’nin Menâḳıbü’l-ʿârifîn’inde (II, 175) Rûzbih (Rûzbe) Hanı şeklinde rastlanan isminin önce İrûzbe’ye, sonra Orozlu’ya ve daha sonra da Horozlu’ya dönüştüğü kabul edilmektedir (Konyalı, s. 1046). Eflâkî’nin kullandığı isme göre hanın bânisinin, kendisinden bir asır önce yaşayan Sultan II. Gıyâseddin Keyhusrev’in (1237-1246) câmedârı ve II. İzzeddin Keykâvus’un (1246-1249 müstakil, 1249-1262 müşterek) atabeyi Emîr Esedüddin Rûzbe olması gerekir. Bu zatın Konya’da günümüze ulaşmayan bir medrese ve bir de hankah yaptırdığı bilinmektedir. Bu durumda kervansarayın diğerleriyle birlikte Esedüddin Rûzbe’ye atabeylik verilmesinden öldürülmesine kadar geçen kısa sürede, yani 1246-1249 yılları arasında yaptırıldığı ve belki kitâbesinin de bu yüzden yazılamadığı ileri sürülebilir.
Uzun bir süre harabe durumunda kalan han 1956’da onarılmış, 1971 yılında da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından rölövesi çıkarılarak restore edilmiştir; halen bakımlı bir durumdadır. Yapı 26,70 × 25,50 m. boyutlarında kareye yakın dikdörtgen planlıdır ve bugünkü görüntüsüyle avlusuz kapalı tip kervansaraylara örnek teşkil etmektedir. Taçkapı doğu duvarının ortasındadır ve cepheden öne, çatı seviyesinden yukarı taşkın yapılması sebebiyle âbidevî bir görünüm sergilemektedir. Kademeli silmelerle çerçevelenen giriş basık kemerlidir ve yuvarlak kemerli derin bir niş içine alınmıştır. Kapının yanlarında kemerlere destek veriyormuş izlenimi bırakan yüksek kaideli ve bezemesiz başlıklı iki ince sütun bulunmaktadır; mihrâbiyeler çeyrek kubbe şeklinde kavsaralara sahiptir.
Yapının içi, her sırada dörder adet olmak üzere dört sıra pâye ile kapıya dik gelecek şekilde uzunluğuna beş sahna ayrılmıştır. Orta sahnı boylamasına kaburgalı bir beşik tonoz, diğerlerini ise enlemesine düz beşik tonozlar örtmektedir. Giriş ekseni üzerindeki sahnın ortasına rastlayan kare mekânın üzerine pandantiflerle geçişi sağlanan yüksek kasnaklı küçük bir kubbe, onun üzerine de dış örtü olarak basık sekizgen piramit şeklinde kurşunlu bir külâh oturtulmuş ve kasnağının dış yüzü çift renkli taşlarla kaplanıp her kenarına birer mazgal açılmıştır. Binanın kuzey ve güney yan duvarlarında da içeriye ışığın girdiği dörder mazgal bulunmaktadır. 1,30 m. kalınlığındaki duvarlar yukarı taşkın ağır payandalarla desteklenmiş olup yapıya bir kale görünümü vermektedir. Az miktarda devşirme malzemenin kullanıldığı duvarların iç ve dış yüzleri düzgün kesilmiş beyaz Gödene taşı, kırmızımsı Sille taşı ve açık mavimsi taşlarla örülmüş, aralara harçla pekiştirilmiş moloz dolgu yapılmıştır.
Hanın, taçkapısındaki zarif sütunçeler ve kavsara tonozunu bağlayan kuşatma kemerinin köşeliklerindeki gülbezekler dışında süslemesi yoktur. Mihrâbiye kavsaraları ile gülbezeklerin işlemeleri tamamlanmamış gibidir. Bu durum diğer bazı süslemelerin de tasarlandığını, fakat yapılmasının boş bırakılan kitâbenin yazılması gibi gerçekleştirilemediğini düşündürmektedir; aynı durumu avlu için de söylemek mümkündür. Yapının içinde pâye, kemer ve duvarların değişik yerlerine kazınmış çeşitli taşçı işaretlerine rastlanır.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Bîbî, Anadolu Selçukî Devleti Tarihi (trc. M. Nuri Gencosman), Ankara 1941, s. 228-232.
Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, II, 175.
F. Sarre, Reise in Kleinasien, Berlin 1896, s. 82.
K. Müller, Die Karawanserai im Vorderen Orient, Berlin 1920, s. 33.
Faik Soyman – İbrahim Tongur, Konya Eski Eserler Kılavuzu, Konya 1944, s. 113.
Cl. Holzmeister v.dğr., Bilder aus Anatolien. Höhlen und Hane in Kappadokien, Wien 1955, lv. 95-98.
E. Diez – Oktay Aslanapa, Türk Sanatı, İstanbul 1955, s. 94.
Mehmet Önder, Tarihî-Turistik Konya Rehberi, Konya 1956, s. 19.
Suut Kemal Yetkin, İslâm Mimarisi, Ankara 1959, s. 221.
a.mlf., “Selçuklu Kervansaraylarının Özellikleri”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi (Ankara 19-24 Ekim 1959): Kongreye Sunulan Tebliğler, Ankara 1962, s. 408-410.
K. Erdmann, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Berlin 1961, I, 114-117, lv. 4/3; II, rs. 205-212, tablo XVI, şekil 2.
a.mlf., “Notizen zum inneranatolischen Karavansaray. Beobachtungen auf einer Reise im Juli 1953”, KOr., II (1955), s. 17.
a.mlf. – H. Erdmann, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Berlin 1976, III, 52, 56, 66-67.
Feridun Akozan, “Türk Hanları ve Kervansarayları”, Türk San‘atı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, İstanbul 1963, I, 133-167 (Ruzbe Hanı adıyla).
Konyalı, Konya Tarihi, s. 1045-1050.
İsmet İlter, Tarihî Türk Hanları, Ankara 1969, s. 48.
Cumhuriyetin 50. Yılında Vakıflar, Ankara 1973, s. 31, 43.
Rahmi Hüseyin Ünal, Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir 1982, s. 36, 45, 46, 53, 67, 71, 81, lv. CIX, rs. 50, şekil 38.
Oktay Aslanapa, Türk Sanatı, İstanbul 1984, s. 181-182.
a.mlf., “Ortaçağda Türklerin İleri Bir Sosyal Yardım Müessesesi: Kervansaraylar”, TK, sy. 5 (1963), s. 26-30.
Ara Altun, Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir Özet, İstanbul 1988, s. 64.
M. Ferit Uğur, “Horozlu Han (Ruzbe Hanı)”, Konya, sy. 2, Konya 1936, s. 100-104.
K. Bittel, “Kleinasiatische Studien”, Istanbuler Mitteilungen, sy. 5, İstanbul 1942, s. 43.
Osman Turan, “Selçuk Kervansarayları”, TTK Belleten, X/39 (1946), s. 471-495.
M. Kemal Özergin, “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, TD, sy. 20 (1965), s. 160.
Ataman Demir, “Anadolu Selçuklu Hanları: Horozlu Han”, İlgi, sy. 49, İstanbul 1987, s. 18-22.
Görseller
