HOROVITZ, Josef (Chajim)

Almanya’nın Lauenburg şehrinde doğdu; yahudi tarihçisi haham Markus Horovitz’in oğludur. Marburg ve Berlin üniversitelerinde Doğu dilleri okudu ve bu sırada Eduard Sachau ve Jacob Barth ile sıkı ilişkiler içinde bulundu. 1898’de Vâkıdî’nin el-Meġāzî’si üzerine hazırladığı De Waqidii libro qui Kitāb al-Magāzī inscribitur adlı çalışma ile doktor unvanını aldı; 1902’de Berlin Üniversitesi’nde doçent oldu. 1905-1906’da Leone Caetani’nin isteğiyle kütüphanelerdeki Arapça yazma eserleri incelemek üzere İstanbul, Mısır, Filistin ve Suriye’ye gitti; bu gezinin ikinci amacı da Filistin’deki İslâm fetihlerinin topografik meselelerini araştırmaktı. Dönüşünde yazmalarla ilgili çalışmalarını Mitteilungen des Seminars für orientalische Sprache’ta yayımladı; derlediği tarihî topografik bilgiler ise Caetani’nin Annali’sinde kullanıldı. 1907’de Hindistan’ın Aligarh şehrindeki Muhammadan Anglo Oriental College’da ilk Avrupalı Arapça profesörü olarak görev aldı. Ayrıca burada hükümet adına İslâmî kitâbeler üzerinde incelemelerde bulundu ve bu vesileyle Hindistan’da İslâmiyet konusunda eserler yazdı. I. Dünya Savaşı çıkınca Alman vatandaşı olduğu için gözaltına alındı; ancak kısa bir süre sonra serbest bırakıldı. Ülkesine dönünce yeni kurulan Frankfurt Üniversitesi’ne girdi ve buranın Sâmî diller kürsüsünde Tevrat tefsiri, Talmudik literatür ve İslâmiyat okutmaya başladı; 1920’de dekan oldu. Bu arada Kudüs’teki İbrânî Üniversitesi’nde Şarkiyat Enstitüsü’nü kurdu ve bir süre yöneticiliğini yaptı; 1925’te ilk derslerini verdiği bu üniversitenin aynı zamanda idare meclisi üyesiydi. Burada, Kur’an dilinin daha iyi anlaşılabilmesi için Câhiliye dönemi ve İslâm’ın ilk yıllarından Emevîler’in sonuna kadarki eski Arap şiiriyle ilgili bir lugat hazırlama ve Belâzürî’nin Ensâbü’l-eşrâf’ını neşretme işini başlattı. Ancak bu çalışmalar onun Frankfurt’ta ölmesi üzerine yarım kaldı (5 Şubat 1931).

İlk dönem İslâm tarihi, eski Arap şiiri ve özellikle hayatının son on yılını verdiği Kur’an tefsiri Horovitz’in hayatı boyunca ilgilendiği üç ana saha oldu; bunların dışında Hz. Peygamber’in hayatı ve binbir gece masalları hakkında da çeşitli araştırmalar yapmıştır. Fars dili ve edebiyatı alanında da uzman olan Horovitz birçok ilim adamının yetişmesine katkıda bulunmuştur. Horovitz, yahudi olmakla birlikte XX. yüzyılın ilk yarısında Filistin’deki yahudi-Arap anlaşmazlığında ara buluculuk yapmıştı.

Eserleri. 1. De Waqidii libro qui Kitāb al-Magāzī inscribitur (Berolini [Berlin] 1898). Doktora tezidir.

2. Spuren griechischer Mimen im Orient (Berlin 1905).

3. Koranische Untersuchungen (Berlin-Leipzig 1926). İki bölümden meydana gelen eserin birinci bölümünde Kur’an’da yer alan peygamber kıssaları ve diğer kıssalar üzerinde duran Horovitz, ikinci bölümde Kur’an’da geçen özel isimleri dil açısından ele alarak bunların menşeini ve anlamlarını araştırmıştır.

4. Die Hāšimijjāt des Kumait (Leiden 1904). Kümeyt b. Zeyd el-Esedî’nin Hâşimiyyât’ının Arap şiiri ve Şîa hakkında bir mukaddime, Arapça metin, Almanca tercüme ve açıklamasıyla neşridir.

5. İbn Sa‘d, Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr (Biographien Muhammeds seiner Gefährten und der späteren Träger des Islams bis zum Jahre 230 der Flucht [I-IX, Leiden 1904-1940]). E. Sachau’nun başkanlığında içlerinde Horovitz’in de bulunduğu bir heyet tarafından yayımlanmıştır.

Horovitz’in bazıları bir eser hacminde olan çalışma ve makalelerinin bir kısmı da şöyle sıralanabilir: “Aus den Bibliotheken von Kairo, Damaskus und Konstantinopel. (Arabische Handschriften geschichtlichen Inhalts.)” (MSOS, II/10 [1907], s. 1-68); “List of the Published Mohammedan Inscriptions of India” (Epigraphia Indo-Moslemica, I-II, 1909-1910, Calcutta 1912, s. 30-144); “Zur Muhammadlegende” (Isl., V [1914], s. 41-53); “Alter und Ursprung des Isnād” (a.g.e., 8 [1918], s. 39-47); “Muhammeds Himmelfahrt” (a.g.e., 9 [1919], s. 159-183); “Biblische Nachwirkungen in der Sīra” (a.g.e., 12 [1922], s. 184-189); “Das Koranische Paradies” (Scripta Universitatis atque Bibliothecae Hierosolymitanarum [Orientalia et Judaica], 1 [Jerusalem 1923], s. 1-16); “Qur’an”, (Isl., XIII [1923], s. 66-69); “Jewish Proper Names and Derivatives in the Koran” (Hebrew Union College Annual, II [Cincinnati 1925], s. 145-227); “Bemerkungen zur Geschichte und Terminologie des islamischen Kultus” (Isl., XVI [1927], s. 249-263); “The Origins of the Arabian Nights” (IC, I [1927], s. 36-57); “The Earliest Biographies of the Prophet and Their Autors” (a.g.e., I [1927], s. 535-559; II [1928], s. 22-50, 164-182, 495-526; bu çalışma, Hüseyin Nassâr tarafından el-Meġāzi’l-ûlâ ve müʾellifûhâ adıyla Arapça’ya tercüme edilmiştir [Kahire 1369/1949]); “Judeo-Arabic Relations in Pre-Islamic Times” (a.g.e., III [1929], s. 161-199); “Adi b. Zaid, the Poet of al-Hıra” (a.g.e., IV [1930], s. 31-69); “Ibn Quteiba’s Uyun al-Akhbar” (a.g.e., IV [1930], s. 171-198, 331-362, 487-530; V [1931], s. 1-27, 194-224). Bunların dışında müellifin The Encyclopaedia of Islam ve Encyclopaedia Judaica gibi ansiklopedilere İslâm ile ilgili yazmış olduğu maddeleri de bulunmaktadır (eserlerinin bir listesi için bk. W. J. Fischel – S. D. Goitein, Josep Horovitz: 1874-1931, Kudüs 1932; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde, XIV [1992], s. 524-527).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 242-243 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.