https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-gaylan
Bizzat kendisi, dedesi İbrâhim b. Gaylân’ın kayıtlarına göre Muharrem 347’de (Mart-Nisan 958) doğduğunu belirtmiştir. Ağabeyi Ebü’l-Kāsım Gaylân, Hatîb el-Bağdâdî’nin hocalarından güvenilir bir muhaddisti. İbn Gaylân, başta Ebû Bekir eş-Şâfiî olmak üzere Nîşâburlu muhaddis İbrâhim b. Muhammed el-Müzekkî, Basralı hadis râvisi Ebü’l-Hasan Ali b. Kāsım en-Neccâd gibi âlimlerden hadis rivayet etti. Kendisinden de Hatîb el-Bağdâdî, Ebü’l-Fazl İbn Hayrûn, kıraat âlimi İbn Sivâr el-Bağdâdî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed el-Beredânî, Ca‘fer b. Ahmed es-Serrâc hadis öğrendi. Hatîb el-Bağdâdî’nin belirttiğine göre sadûk bir râvi olan İbn Gaylân 6 Şevval 440 (14 Mart 1049) tarihinde Bağdat’ta vefat etti ve Derbüabde’deki evine defnedildi.
Zehebî, İbn Gaylân’ın hocası Ebû Bekir eş-Şâfiî’den 352-354 (963-965) yılları arasında rivayet ettiği 10.000 hadisin on bir cüz tuttuğunu yazmıştır. Ebû Bekir eş-Şâfiî’nin rivayetleri el-Fevâʾid adıyla bilinmekle beraber İbn Gaylân onun en genç öğrencisi olduğu ve uzun bir hayat sürmesi sebebiyle bu hadisleri Ebû Bekir eş-Şâfiî’den en son kendisi rivayet ettiği için eser el-Ġaylâniyyât diye tanınmıştır. Fevâʾidü’l-Bezzâz (Ziriklî, VII, 21) ve el-Fevâʾidü’l-münteḫabetü’l-ʿavâlî ʿani’ş-şüyûḫi’l-meşhûre bi’l-Ġaylâniyyât diye anılan eseri Dârekutnî (ö. 385/995) tahriç etmiş (bu çalışmanın beş cüzü Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır, bk. Fuâd Seyyid, II, 197), ayrıca eserde bulunan ve Ebû Bekir eş-Şâfiî’den itibaren dört râvi ile Hz. Peygamber’e ulaşılan (rubâî) rivayetleri de el-Eḥâdîs̱ü’r-rubâʿiyyât adıyla bir araya getirmiştir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 85/2). Muhammed Murtazâ ez-Zebîdî (ö. 1205/1791), eserin Dârekutnî tarafından yapılan tahrîcinin on bir cüzden meydana gelen bir cilt içinde özel kütüphanesinde bulunduğunu ve kendisinin onu âlî senedlerle rivayet ettiğini söylemektedir (Tâcü’l-ʿarûs, VIII, 54). el-Ġaylâniyyât’ın muhtelif kısımları British Museum’da (Suppl., 135, Or. 3059, 136), Tübingen Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 96), Mekke’de Mektebetü’l-Harem’de (Hadis, nr. 579) ve Kahire’de (Sezgin, I, 191) bulunmaktadır. Heysemî’nin eser üzerinde Tertîbü eḥâdîs̱i’l-Ġaylâniyyât adıyla bir çalışma yaptığı kaydedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Tâcü’l-ʿarûs, VIII, 54.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, III, 234-235; XII, 333-334.
Sem‘ânî, el-Ensâb, IX, 204-205.
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VIII, 139-140.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IX, 552.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 598-600.
a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 421-440, s. 492-494.
a.mlf., el-ʿİber, II, 277.
a.mlf., Düvelü’l-İslâm, Beyrut 1405/1985, s. 227.
İbnü’l-Verdî, Tetimmetü’l-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer (nşr. Ahmed Rif‘at el-Bedrâvî), Beyrut 1389/1970, I, 530.
Safedî, el-Vâfî, I, 119.
İbn Kesîr, el-Bidâye, XII, 58-59.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 265.
İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kesrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, III, 399.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VII, 21-22.
Fuâd Seyyid, Fihristü’l-maḫṭûṭât, Kahire 1382/1962, II, 197.
Sezgin, GAS, I, 191, 232.
