https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-kasim-el-gazzi
Receb 859’da (Temmuz 1455) Gazze’de doğdu ve burada yetişti. İbnü’l-Garâbîlî lakabıyla da bilinir. Kur’an yanında fıkıh, hadis, tefsir ve Arap edebiyatına dair bazı temel metinleri ezberledi. Receb 881’de (Kasım 1476) Kahire’ye gitti. Kemâleddin İbn Ebû Şerîf, Bedreddin el-Mardînî, Şemseddin es-Sehâvî, Cemâleddin el-Kûrânî ve Alâeddin el-Hısnî başta olmak üzere birçok âlimden fıkıh, usûl-i fıkıh, kelâm, kıraat, nahiv, aruz, mantık, ferâiz ve hesap dersleri aldı. Daha sonra Ezher’de ders verdi, Câmiu’l-Kal‘a’da müderrislik ve hatiplik yaptı. Güzel sesi ve hitabetteki kabiliyetiyle halkın rağbetini kazandı. Hayatıyla ilgili kayda değer bilgi veren yegâne kaynak hocası Sehâvî’nin (ö. 902/1497) eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ adlı eseridir. İbn İyâs’ın 6 Muharrem (24 Mart), Gazzî’nin 15 Muharrem 918 (2 Nisan 1512) tarihinde öldüğünü belirttikleri Kansu Gavri Camii imam-hatibi Şemseddin Muhammed el-Gazzî eş-Şâfiî, İbn Kāsım el-Gazzî olmalıdır. Nitekim Kâtib Çelebi de ölüm tarihini 918 (1512) olarak kaydetmektedir.
Eserleri. 1. Fetḥu’l-ḳarîbi’l-mücîb fî şerḥi elfâẓi’t-Taḳrîb (el-Ḳavlü’l-muḫtâr fî şerḥi Ġāyeti’l-iḫtiṣâr). Ebû Şücâ‘ın fıkha dair Ġāyetü’l-iḫtiṣâr (et-Taḳrîb, el-Muḫtaṣar) adlı eserinin şerhidir. Müstakil olarak veya İbrâhim b. Muhammed el-Birmâvî ve Bâcûrî’nin hâşiyeleriyle birlikte birçok defa basılan eser (Bulak 1271, 1285, 1298; Kahire 1278, 1279, 1281, 1285, 1287, 1289, 1301, 1303, 1304, 1305, 1306, 1307, 1319, 1326) Malayca’ya (Singapore 1310/1893) ve L. W. C. van den Berg tarafından Fransızca’ya (Leiden 1895) tercüme edilmiştir. Fransızca tercümedeki bazı hataları G.-H. Bousquet, Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Kitâbü’t-Tenbîh’inin Fransızca çevirisinin ekinde tashih etmiştir (Kitāb al-Tanbīh ou le Livre de l’admonition, Alger 1949, appendice: Corrections proposées aux traductions par v. d. Berg de textes châfé’îtes).
2. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi ʿAḳāʾidi’n-Nesefî (el-Ḳavlü’l-vefî li-Şerḥi ʿAḳāʾidi’n-Nesefî). Necmeddin en-Nesefî’nin meşhur akaid risâlesine Teftâzânî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.
3. Ḥavâşî ʿalâ Ḥâşiyeti’l-Ḫayâlî. Teftâzânî’nin anılan şerhine Hayâlî’nin yaptığı hâşiyenin hâşiyesi olup önceki eserle aynı kitap olması muhtemeldir.
4. Ḥâşiye ʿalâ Fetḥi’l-muġīs̱. Zeynüddin el-Irâkī’nin hadis usulüne dair manzum eseri el-Elfiyye’ye yine kendisinin yaptığı Fetḥu’l-muġīs̱ adlı şerhin hâşiyesidir.
5. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi Saʿdi’d-dîn li’l-ʿİzzî fi’t-taṣrîf (Nüzhetü’n-nâẓır bi’ṭ-ṭarf fî ʿilmi’ṣ-ṣarf). İzzeddin ez-Zencânî’nin el-ʿİzzî fi’t-taṣrîf’ine Teftâzânî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.
6. Fetḥu’r-rabbi’l-melik li-Şerḥi Elfiyyeti İbn Mâlik.
7. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Çârperdî li-Şâfiyeti İbni’l-Ḥâcib.
8. Manẓûme fi’d-dâl ve’ẕ-ẕâl (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Pertsch, I, 237; II, 216-217, 241; Hitti v.dğr., s. 467-468, 531; Brockelmann, GAL, I, 549; Suppl., I, 498, 525, 536, 612, 760; Selâhaddin el-Müneccid, s. 18).
BİBLİYOGRAFYA
Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, VIII, 286-287.
İbn İyâs, Bedâʾiʿu’z-zühûr, IV, 253.
Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâʾire, I, 80, 82.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1140, 1146.
İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kesrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, III, 398.
Pertsch, Gotha, I, 237; II, 216-217, 241.
Serkîs, Muʿcem, II, 1416-1417.
Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, VII, 147-148.
P. K. Hitti v.dğr., Descriptive Catalog of the Garret Collection of Arabic Manuscripts in the Princeton University Library, Princeton 1938, s. 467-468, 531.
Îżâḥu’l-meknûn, II, 136, 169, 662.
Brockelmann, GAL, I, 492, 549; Suppl., I, 498, 525, 536, 612, 677, 760; II, 440.
A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 108, 352, 521.
M. Cemâleddin eş-Şürbecî, Ḳāʾime bi-evâʾili’l-maṭbûʿâti’l-ʿArabiyyeti’l-maḥfûẓa bi-Dâri’l-kütüb ḥattâ sene 1862 m, Kahire 1383/1963, s. 162, 222.
A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 163-164; II, 204, 208-209.
Esmâ el-Hımsî, Fihrisü maḫṭûṭâti Dâri’l-kütübi’ẓ-Ẓâhiriyye: ʿUlûmü’l-luġati’l-ʿArabiyye: el-Luġa, Dımaşk 1393/1973, s. 467.
Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ʿArabiyyetü’lletî nüşiret fî Mıṣr beyne ʿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 54.
Selâhaddin el-Müneccid, el-Maḫṭûṭâtü’l-ʿArabiyye fî Filisṭîn, Beyrut 1982, s. 18.
Mustafa Murâd ed-Debbâğ, Bilâdünâ Filisṭîn, Amman 1405/1985, I/2, s. 73-74.
Mv.F, IV, 155.
J. Schacht, “Ibn Ḳāsım al-G̲h̲azzī”, EI2 (İng.), III, 817.
Mehdî Silmâsî, “İbn Ḳāsım Ġazzî”, DMBİ, IV, 435-436.
