İBN LİYÛN

681 (1282) yılında Meriye’de (Almeria) dünyaya geldi. Lûrkalı (Lorca) bir ailenin çocuğudur. İbn Liyûn (Lüyûn) lakabını niçin aldığı bilinmemekte, Vaṣfü İfrîḳıyye müellifi Hasan el-Vezzânî’nin taşıdığı Liyûn el-İfrîkī lakabında olduğu gibi Leon adıyla ilgisi olabileceği sanılmaktadır. Ebû Ca‘fer Ahmed b. Abdünnûr’dan dil ve edebiyat dersleri aldı. Başta Raṣfü’l-mebânî fî ḥurûfi’l-meʿânî adlı eseri olmak üzere bütün kitaplarını kendisinden okudu. Daha sonra muhaddis Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Şuayb, Kadı Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Ali el-Ceyyânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Kaysî el-Hemedânî, hatip Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed b. Ebü’l-Âsî, Vezir Ebü’l-Kāsım İbn Sehl el-Ezdî, Ebû Ca‘fer İbnü’z-Zübeyr, İbn Rüşeyd el-Fihrî, Ebü’l-Kāsım İbnü’ş-Şât gibi âlimlerden Arap dili ve edebiyatı, aruz, hadis, fıkıh, ferâiz, tıp, ziraat ve matematik gibi değişik alanlarda istifade etti. Bunların çoğundan icâzet aldı. Bu ilim dallarıyla ilgili manzum ve mensur çeşitli eserler yazdı, birçok eserin de ihtisarını yaptı.

İbn Liyûn, Meriye’de bir süre kadı nâibliği yaptıktan sonra ilmî çalışmalara yöneldi. Çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Lisânüddin İbnü’l-Hatîb, İbn Hâtime, İbnü’l-Hadramî, Abdülhak b. Muhammed b. Atıyye el-Muhâribî onun tanınmış öğrencileri arasında yer alır. İbnü’l-Hadramî otuz yıl boyunca kendisinden ayrılmadığını, hadis ve ferâize dair manzumelerini ezberlediğini ve kütüphanesinden çok faydalandığını söyler (Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, s. 123-124). Meriye’de zengin bir kütüphane kuran İbn Liyûn sağladığı eserlerin tashihine itina göstermiş, onların çeşitli nüshalarını karşılaştırarak otantik metin tesisinin ilk örneklerini verenlerden olmuştur. Ayrıca zamanın ileri gelenlerinin ve ilim erbabının kendisinden tıp tahsil etmek için etrafında toplandığı kaydedilmektedir. Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb adlı Endülüs tarihinde İbn Liyûn’un hikemiyatına ve ahlâkî şiirlerine geniş yer vermiştir (V, 543-603). İbnü’l-Kādî onun iyi şiirden anlamakla birlikte başarılı bir şair olmadığı görüşündedir (Dürretü’l-ḥicâl, II, 295). İbn Liyûn 14 Cemâziyelâhir 750 (30 Ağustos 1349) tarihinde bir veba salgınında Meriye’de vefat etti.

Eserleri. 1. Kitâbü İbdâʾi’l-melâḥa ve inhâʾi’r-recâḥa fî uṣûli ṣınâʿati’l-filâḥa. Tarla ve bahçe ziraatına dair 1300 beyitlik didaktik bir manzume olup İspanyolca tercümesiyle birlikte Joaquina Eguaras Ibanez tarafından yayımlanmıştır (Tratado de agricultura, Granada 1975, 1988).

2. Kitâbü Neṣâʾiḥi’l-aḥbâb ve ṣaḥâʾiḥi’l-âdâb. Müellifin hikemiyata ve ahlâkî öğütlere dair şiirlerinin toplandığı bu mecmua Makkarî’nin Nefḥu’ṭ-ṭîb’inde yer almaktadır (V, 543-603).

3. Lümaḥu’s-siḥr min Revḥi’ş-şiʿr. Muhammed b. Ahmed el-Fihrî’nin Kitâbü Revḥi’ş-şiʿr ve devḥi’s-siḥr adlı eserinin muhtasarıdır.

4. en-Nuḫbetü’l-ʿulyâ min Edebi’d-dîn ve’d-dünyâ. Mâverdî’nin Edebü’d-dîn ve’d-dünyâ adlı eserinin muhtasarıdır. Ziriklî eserin matbu olduğunu kaydeder (el-Aʿlâm, III, 83).

5. el-İnâletü’l-ʿİlmiyye. Ali b. Abdullah eş-Şüşterî’nin tasavvufa ve sûfîlerin menkıbelerine dair er-Risâletü’l-ʿilmiyye fî ṭarîḳı’l-fuḳarâʾi’l-mütecerridîn mine’ṣ-ṣûfiyye adlı eserinin ihtisarıdır.

6. Buġyetü’l-müʾânis min Behceti’l-mecâlis ve ünsi’l-mücâlis. İbn Abdülberr’in antolojik eseri Behcetü’l-mecâlis’in muhtasarı olup Rafael Pinilla tarafından Córdoba Üniversitesi’nde doktora tezi olarak İspanyolca tercümesiyle birlikte neşre hazırlanmıştır (1989).

7. el-İmdâd fî ʿulûmi’l-isnâd (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, II, 380; DMBİ, IV, 546).

İbn Liyûn’un kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-Mertebetü’l-ʿulyâ, Kitâbü Endâʾi’d-diyem fi’l-veṣâyâ ve’l-mevâʿiẓ ve’l-ḥikem, Kitâbü’l-Ebyâti’l-müheẕẕebe fi’l-meʿâni’l-muḳarrebe, Kitâb fi’l-hendese, Kitâbü Kemâli’l-ḥâfıẓ, es-Selselü’l-fâʾiż fî ʿilmi’l-ferâʾiż, Manẓûme fi(ʿilmi)’t-teksîr (el-İksîr fî ʿilmi’t-teksîr), en-Nüs̱ürü’l-ʿilmiyye, Urcûze fî ʿilmi’l-ḥadîs̱, Ḳaṣîde râʾiyye fi’t-teşrîḥ, el-Îmâẓ fî taḳsîmi’l-emrâż, Ḳaṣîde fi’l-ʿaded, Ḳaṣîde lâmiyye fi’l-ʿarûż, Ḳaṣîdetân (Kebîre / Ṣaġīre) fi’l-ferâʾiż, Muḫtaṣaru ʿAvârifi’l-maʿârif li’s-Sühreverdî, Muḫtaṣaru Şuʿabi’l-îmân li-ʿAbdilcelîl el-Ḳaṣrî, Muḫtaṣaru Kitâbü’l-Fuṣûṣ li-Ṣâʿid b. Ḥasan el-Luġavî, Muḫtaṣaru Kitâbi’s-Sicilmâsî fî ʿilmi’l-bedîʿ, Muḫtaṣaru Kitâbi nefâʾisi’n-nebiyyîn (İbnü’l-Kādî, III, 293-294).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 159-160 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.