İBN VEKΑ

306 (918) yılında Mısır’ın Dimyat yakınındaki Tinnîs (Buhayretülmenzile) şehrinde doğdu. Varlıklı ve kültürlü bir ailenin çocuğudur. Aḫbârü’l-ḳuḍât ve tevârîḫihim adlı eserin müellifi olan ve Vekî‘ diye anılan büyük dedesi Ebû Bekir Muhammed b. Halef fıkıh, Arap dili ve edebiyatı, şiir ve tarih âlimi olup Ahvaz’da ve bazı şehirlerde kadılık yapmıştı. Babası da dil ve ahbâr âlimiydi. Ailesinin, büyük dedesi Vekî‘in Bağdat’ta vefatından sonra Mısır’a göç etmiş olabileceği kaydedilmektedir. İbn Vekî‘in hocaları hakkında bilgi bulunmamaktadır. Kendisi sadece Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Mühellebî’nin adını zikretmektedir (el-Münṣıf li’s-sâriḳ, s. 133, 270). Bilgisini ve kültürünü arttırmak için Şam ve Irak’a gidip buralarda çeşitli âlimlerle görüşen ve onların derslerine devam eden İbn Vekî‘in Hz. Ali hakkında yazdığı şiirlerden mutedil bir Şiî olduğu anlaşılmaktadır. 7 Cemâziyelevvel 393’te (14 Mart 1003) Tinnîs şehrinde vefat etti ve orada defnedildi.

İbn Vekî‘, çiçek ve şarap tasvirlerinin önemli yer tuttuğu şiirlerinde tevazu, hoşgörü, israf, kibir, kıskanç arkadaştan uzaklaşma, sır saklama, kanaat ve yolculuğun faydaları gibi konuları da işlemiştir. Şiirleri güzel teşbihlerle dolu olup teşbih konusunda belâgat kitaplarında şiirlerinden çok sayıda örnek verilmiştir (Dîvân, neşredenin girişi, s. 12-13). Seâlibî onun ilmi, sanatı ve şahsiyetiyle çok etkileyici bir insan olduğunu söyler (Yetîmetü’d-dehr, I, 434).

Eserleri. 1. Kitâbü’l-Münṣıf. İbn Vekî‘ şairliğinden çok Mütenebbî’nin şiirlerinin eleştirisine dair kaleme aldığı bu eseriyle tanınır. Eserin adını el-Münṣıf koyduğu halde eleştirilerinde son derece sübjektif davranmış, en küçük benzerlikleri bile intihal olarak değerlendirmiştir. Eseri Muhammed Rıdvân ed-Dâye el-Münṣıf fî naḳdi’ş-şiʿr ve beyâni seriḳāti’l-Mütenebbî ve müşkili şiʿrihî (Dımaşk 1981), Muhammed Yûsuf Necm Kitâbü’l-Münṣıf li’s-sâriḳ ve’l-mesrûḳ minhü fî iẓhâri seriḳāti Ebi’ṭ-Ṭayyib el-Mütenebbî (Küveyt 1984; I-II, Beyrut 1992), Hammûdî Zeynüddin Abdülmeşhedânî el-Münṣıf fi’d-delâleti ʿalâ seriḳāti’l-Mütenebbî (Beyrut 1993) adıyla yayımlamışlardır. İbn Cinnî, bu kitaba en-Naḳż ʿalâ İbn Vekîʿ fî şiʿri’l-Mütenebbî ve taḫtiʾetihî adıyla bir reddiye yazmıştır.

2. Dîvân. İbn Hallikân İbn Vekî‘in hacimli bir divanı olduğunu söyler (Vefeyât, II, 104). Ancak bu divanın tamamı günümüze intikal etmemiştir. Hüseyin Nassâr, şairin şiirlerinden 630 beyitlik bir kısmı çeşitli kaynaklardan derleyerek İbn Vekîʿ şâʿirü’z-zehri ve’l-ḫamr adıyla neşretmiştir (Kahire 1953). Tunus Dârü’l-kütübi’l-vataniyye’de bulunan (nr. 8243) ve müellifi belli olmayan ʿÖẕrü’l-ḫalîʿ bi-şiʿri İbn Vekîʿ adlı yazma Hüseyin Nassâr’ın yayımladığı şiirlerden 300 beyit daha fazlasını içermektedir. Hilâl Nâcî’nin Dîvânü el-Ḥasan b. ʿAlî eḍ-Ḍabbî eş-Şehîr bi-İbni Vekîʿ et-Tinnîsî adıyla yayımladığı eserde ise (Beyrut 1411/1991) 1200’den fazla beyit bulunmaktadır.

3. Âdâbü’l-muḥibbîn ve nüzhetü’l-ʿâşıḳīn. İbn Vekî‘ ve başka şairlere ait aşk ve gazel şiirlerinden oluşan eserin bir nüshası el-Methafü’l-Irâkī’de bulunmaktadır (Nakşibendî, nr. 16). Eserin Tunus Âşûriyye Kütüphanesi’nde de 463 (1071) istinsah tarihli bir yazmasının bulunduğu kaydedilmektedir.

4. Ḳaṣîde (Brockelmann, GAL, I, 91).

İbn Vekî‘in kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-İḫvân (Îżâḥu’l-meknûn, II, 264; İbn Hallikân, Mekkî b. Ebû Tâlib’in bu eserden seçmeler yaparak Münteḫabü Kitâbi’l-İḫvân adıyla bir eser yazdığını kaydeder [Vefeyât, V, 276]); Baḥrü’l-evhâm (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 224).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 444 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.