İBNÜ’l-CEZZÂR, Ebü’l-Hasan

Hayatı hakkında herhangi bir bilgi yoktur. el-Ḳavlü’l-celî fî aḫbâri Mıṣr adlı eserinde hayırlı faaliyetlerini anlattığı Ali Paşa’nın, o dönemde Mısır valiliği yapan üç Ali Paşa’dan (Semiz Ali Paşa: 1549-1554; Hâdim Ali Paşa: 1558-1559; Sûfî Ali Paşa: 1563-1565) hangisi olduğu tesbit edilememekte, ancak onun âdil, muslih ve hayır sever kişiliğiyle tanınan Hâdim Ali Paşa’dan (Ahmed Hüseyin, III, 827) bahsettiği sanılmaktadır. Taḥṣînü’l-menâzil adlı risâlesini hayatının son dönemlerinde Kahire’de meydana gelen 984 (1576) depremi vesilesiyle yazdığı göz önünde tutularak X. (XVI.) yüzyılın sonlarında öldüğü söylenebilir. Eserlerinde İmam Şâfiî için “el-imâmü’l-a‘zam” (Ḳavlü’l-celî, vr. 115^a-127^a; Mustaphā Anwar Tāhir, XII [1974], s. 145, 148), kendisi için de “halîfetü Şâfiî”, “şeyhü’ş-şüyûh” ve “şeyhu meşâyihi’ş-şüyûh” denilmesinden (İbnü’l-Cezzâr, vr. 114^a) Şâfiî mezhebine mensup ve o dönemin önemli bir tasavvuf şeyhi olduğu anlaşılmaktadır.

Eserleri. 1. Taḥṣînü’l-menâzil min hevli’z-zelâzil. Kahire depreminden sonra yapılan tartışmalar üzerine depremin sebebiyle ilgili fetva şeklinde telif edilmiş bir risâledir. Ancak daha ziyade kozmik olaylarla toplumların ahlâkî durumları arasında bir bağlantı bulunup bulunmadığı, bulunuyorsa bunun nasıl açıklanabileceği hususunu araştırdığı için esas itibariyle ahlâkî bir çalışmadır. Deprem, veba ve kuraklık gibi âfetlerin çeşitli yerlerde ve farklı şekillerde ortaya çıkan birer ilâhî uyarı olduğu, bunların insanların kendilerine çekidüzen vermelerini sağlamak açısından önem taşıdığı görüşünü savunur (Mustaphā Anwar Tāhir, XII [1974], s. 145, 154) ve Kahire’deki depremin de gayri ahlâkî fiillerin yaygınlaşması neticesinde meydana geldiğini vurgular (a.g.e., XII [1974], s. 146, 151). Depremin nasıl vuku bulduğuna ve yeryüzünün yapısına dair bazı yorumları nakletmesi açısından da önemli olan eseri Mustafa Enver Tâhir tahkik ederek yayımlamıştır (bk. bibl.).

2. Taḥḳīḳu’l-ferec ve’l-emân ve’l-feraḥ li-ehli’l-îmân bi-devleti’s-Sulṭân Selîm b. Süleymân Ḫân (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 378).

3. Taḥḳīḳu âmâli’r-râcîn fî enne vâlideyi Muṣṭafâ ṣallāllâhü ʿaleyhi ve sellem bi-fażli’llâhi teʿâlâ fi’d-dâreyni mine’n-nâcîn. Hz. Peygamber’in anne ve babasının fazilet ve mânevî derecelerini konu alan bir risâledir (a.g.e., I, 377).

4. Ḳamʿu’l-vâşîn fî ẕemmi’l-berrâşîn. Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Mehmed Ağa Camii, nr. 149) bir nüshası bulunan risâle, afyon vb. bazı maddelerden imal edilen bir macunun yapılışı ve kullanılmasının dinî hükmüyle ilgili olup Abdurrahman Eyyûb ve Mustafa Enver Tâhir tarafından bir girişle birlikte yayımlanmıştır (Cahiers d’études arabes et islamiques, IV [Paris 1977], s. 52-70).

5. es-Sırrü’l-Muṣṭafavî fi’ṭ-ṭıbbi’n-nebevî (Brockelmann, GAL Suppl., II, 481).

6. el-Ḳavlü’l-celî fî aḫbâri Mıṣr (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2848/3, vr. 106-127). Mısır Valisi Ali Paşa’nın bu ülkeyi, muattal arazi ve caddelerini nasıl imar ve ihya ettiğini anlatmaktadır. Bir giriş ve üç bölümden oluşan eserin birinci bölümünde Ali Paşa’nın kişisel özellikleri, ikinci bölümünde onun yaptığı hayırlı işler, üçüncü bölümünde ise Mısır’da bulunan bazı eski eserler zikredilerek oraya uğramış olan peygamberler ve diğer önemli şahsiyetler hakkında bilgi verilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 3-4 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.