https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnur-resid
Güney Arabistan’dan gelip Necid bölgesine yerleşen Kahtânî asıllı Şemmer kabilesine bağlı Abde aşiretinin Benî Ca‘fer koluna mensuptur. Gençlik dönemini Hâil’de (Hâyil) geçirdi. Bu yıllarda Vehhâbîler Hicaz ve Necid bölgelerini zaptetmiş, Osmanlı Devleti de buraları tekrar yönetimi altına almak için Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’yı görevlendirmişti. Mehmed Ali Paşa’nın oğlu İbrâhim Paşa’nın gerçekleştirdiği saldırılar esnasında Suûdîler’le iyi ilişkiler içerisinde olan Şemmer kabilesinin Benî Ca‘fer koluna mensup Hâil Emîri Muhammed b. Abdülmuhsin öldürüldü; yerine kardeşi Sâlih geçti (1820). Aynı kabileden olan Abdullah b. Reşîd, Sâlih’in otoritesini kabul etmedi ve kardeşi Ubeyd ile beraber kendi aile çıkarlarını esas alan bir tutum içine girdi. Bunun üzerine Sâlih onu ve kardeşini Hâil’den uzaklaştırdı. Önce Irak’ta bulunan Şemmer Arapları’nın, bir süre sonra da Riyad’da Suûdî lideri Türkî b. Abdullah’ın yanına giden Abdullah b. Reşîd burada Türkî’nin oğlu Faysal ile dostluk kurdu. Suûdîler’in 1833’te Katîf ve Bahreyn’e düzenledikleri sefere katıldı ve Türkî b. Abdullah, emirliği ele geçirmek isteyen akrabalarından Mişârî (Meşârî) tarafından öldürülünce oğlu Faysal’ın yanında yer aldı. Faysal’ın, babasının intikamını almak için gerçekleştirdiği sefere iştirak etti ve 1834’te Mişârî’nin öldürülmesinde önemli rol oynadı. Suûdîler’in yeni lideri Faysal’ın Suûdî hâkimiyetine karşı çıkan kabileler üzerine yaptığı sefere de katılan Abdullah b. Reşîd’in Faysal nezdindeki itibarı giderek arttı. Bu arada onun kızı Cevhere ile evlendi. Daha sonra siyasî otoritesini güçlendirmek istediği Cebelişemmer’e yerleşti. Onun Riyad’dan ayrılışını fırsat bilen Hâil lideri Sâlih, Faysal b. Türkî’nin desteğini kazanmak için Riyad’a gitti. Bölgedeki hâkimiyetini sağlamlaştırmakla meşgul olan Faysal, ona Hâil bölgesini Abdullah b. Reşîd ile birlikte yönetmelerini tavsiye edince umduğu desteği bulamayıp Hâil’e geri döndü. Abdullah b. Reşîd ise bu sırada Cebelişemmer’de kuvvet toplamaya çalışıyordu. Ancak Hicaz’da Osmanlı otoritesinin güçlendiğini görerek Osmanlı yöneticileriyle iş birliğine girdi. Hicaz kumandanı Hurşid Paşa’nın Suûdîler’e karşı mücadelesine destek olmak üzere 1834’te kardeşi Ubeyd ile 2000 deve gönderdi.
Abdullah b. Reşîd’in Hicaz’daki Osmanlı idarecilerine meyletmesinin ardından Hâil Emîri Sâlih de Irak’ta bulunan Osmanlı yöneticilerinin desteğini sağlamak için Irak’a gitti. Hiçbir sonuç alamadan Hâil’e dönerken yolda Abdullah’ın kardeşi Ubeyd tarafından iki oğluyla birlikte öldürüldü; diğer oğlu Îsâ Medine’ye kaçıp valiye sığındı. Medine’ye varmadan önce görüştüğü Kasîm bölgesindeki Mısır kuvvetlerinin kumandanı İsmâil Ağa’nın desteğiyle Hâil’e dönmek istediyse de başarılı olamadı.
1251’de (1835-36) Hurşid Paşa tarafından Hâil ve Cebelişemmer bölgesinin hâkimi olarak tanınan Abdullah b. Reşîd, 1847’ye kadar süren yönetimi sırasında Şemmer Arapları’nın ve özellikle kendi ailesi olan Reşîdîler’in güçlenmesi için iyi bir ortam hazırladı. Cemâziyelevvel 1263’te (Nisan-Mayıs 1847) öldü (Osman b. Bişr en-Necdî, II, 114). Talâl, Mut‘ab ve Muhammed adlı üç oğlu oldu; yerine Talâl geçti.
BİBLİYOGRAFYA
A. Musil, Northern Neğd, New York 1928, s. 237-239.
Muhammed Abdullah ez-Züârîr, İmâretü Âli Reşîd fî Ḥâʾil, [baskı yeri yok] 1997, s. 52-64.
Abdullah Sâlih el-Useymîn, Neşʾetü imâreti Âli Reşîd, Riyad 1981, tür.yer.
Osman b. Bişr en-Necdî, ʿUnvânü’l-mecd fî târîḫi Necd, Riyad, ts. (Mektebetü’r-Riyâdi’l-hadîse), II, 112-114.
Madawi al-Rasheed, Politics in an Arabian Oasis, London 1991, s. 40-47.
Zekeriya Kurşun, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti: Vehhabî Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı, Ankara 1998, s. 133-135.
G. A. Wallin, “Narrative of a Journey from Cairo to Medina and Mecca by Suez, Arabia, Tawila, al-Jauf, Hail and Negd in 1845”, JRGS, XXIV (1854), s. 115-201.
J. Mandaville, “Ḥāyil”, EI2 (İng.), III, 326.
Elizabeth M. Sirriyeh, “Ras̲h̲id, Āl”, a.e., VIII, 438.
