https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnus-suveydi
600 (1203-1204) yılında Dımaşk’ta doğdu ve burada yetişti. Ashaptan Sa‘d b. Muâz’ın neslinden gelir ve dedesine (veya babasının dedesine) nisbetle İbn Tarhân diye de anılır. Babası Dımaşk’ın 100 km. güneyindeki Süveydâ’da yaşayan bir tüccardı. İlk öğrenimini, samimi dostu İbn Ebû Usaybia ile birlikte Ebû Bekir es-Sıkıllî’den gördü. İbn Mülâib, Ahmed b. Abdullah el-Attâr es-Sülemî, Müsnidetü’ş-Şâm diye bilinen hadis ve fıkıh âlimi Kerîme’nin kardeşi Ali b. Abdülvehhâb, Hüseyin b. İbrâhim b. Seleme ve Ebü’l-Berekât Zeynü’l-ümenâ İbn Asâkir’den hadis dinledi. Mühezzebüddin ed-Dahvâr’dan tıp, İbn Mu‘tî ve Necîbüddin Ya‘kūb el-Kindî’den edebiyat tahsil etti. Takıyyüddin Haz‘al b. Asker en-Nahvî’den Harîrî’nin el-Maḳāmât’ını okudu. Çağının en büyük botanikçisi kabul edilen Endülüslü İbnü’l-Baytâr’dan Dımaşk’ta ikameti sırasında eczacılık dersleri aldı. Birzâlî, İbnü’l-Habbâz ve daha başkaları kendisinden rivayette bulundular; oğlu Bedreddin Muhammed ile Ebü’l-Fazl İsmâil b. Ahmed er-Reşîd el-Irâkī önde gelen öğrencilerindendir. Tıp alanında eser yazacak kadar ilerledikten sonra Dımaşk’ta Nûreddin Zengî’nin yaptırdığı Bîmâristân-ı Nûrî ile Bâbülberîd’de ve kale içindeki hastahanelerde hekimlik yaptı, hocası Dahvâr’ın kurduğu Dahvâriyye Medresesi’nde tıp dersleri verdi; hayatının sonlarında tıpta otorite kabul ediliyordu. Arap dili, edebiyatı ve tarihini iyi bilen, özellikle cinas ve tıbâk sanatlarında başarılı bir şair olan İbnü’s-Süveydî, kaynaklarda belirtildiğine göre genellikle tıp sahasında olmak üzere yeni kûfî tarzı ve İbnü’l-Bevvâb üslûbunda pek çok da kitap istinsah etmiştir. 690 yılı Şâban ayında (Ağustos 1291) Dımaşk’ta vefat etti.
Eserleri. 1. et-Teẕkiretü’l-hâdiye ve’ẕ-ẕaḫîretü’l-kâfiye (et-Teẕkire, Teẕkiretü’s-Süveydî, et-Teẕkiretü’l-müfîde ve’ẕ-ẕaḫîretü’l-ḥamîde). Üç büyük cilt hacmindeki eser Mısır’da neşredilmiştir (Bulak 1275, 1298, 1301; Kahire 1302). Câlînûs ve Ebû Bekir er-Râzî başta olmak üzere 400 kadar Doğulu ve Batılı ilim adamından alıntılar yapan İbnü’s-Süveydî kendi gözlemlerinden çok az bahsetmiştir. İlmî seviyesi düşük olan kitaptaki reçetelerin çoğu az bilinen basit ilâçlardan oluşur; eserde ayrıca simyacılık (Hermetik) metotlarıyla maddeleri birbirine dönüştürerek ilâç yapma ve hastaları büyüyle tedavi etme yollarına da yer verildiği görülür. Kitabın bilinen muhtasarlarının en meşhuru, Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî’nin (ö. 973/1565) İstanbul kütüphanelerinde ve Gotha’daki Herzoglichen Bibliothek’te çeşitli yazma nüshaları bulunan ve birçok defa basılan Ḳalâʾidü’l-mercân fî ṭıbbi’l-ebdân adındaki eseridir (Bulak 1275; Kahire 1271, 1294 [Ali b. Abbas el-Mecûsî’nin Kâmilü’ṣ-ṣınâʿati’ṭ-ṭıbbiyye’siyle birlikte], 1298, 1301, 1302, 1304, 1305, 1311, 1314 [son iki baskı Ahmed el-Kalyûbî’nin Teẕkire’siyle birlikte]). Kanûnî devri Türk hekimlerinden Kaysûnîzâde Bedreddin tarafından özel isimler çıkarılarak ve takdim tehir gibi bazı değişikliklerle meydana getirilen ikinci bir muhtasarının tek nüshası da Gotha’dadır (nr. 2026). Kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen 953 (1546) tarihli bir muhtasarından başka (Brockelmann, GAL, I, 650) Muhammed b. Yûsuf et-Tabîb el-Herevî ve Muhammed b. İshak el-Eberkūhî imzalarını taşıyan iki muhtasarı daha vardır (yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL Suppl., I, 900).
2. el-Bâhir fî (maʿrifeti / ḫavâṣṣi)’l-cevâhir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3697/2; diğer nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 650).
3. es-Simâṭ fî esmâʾi’n-nebât. Bilinen tek nüshası Paris Bibliothèque Nationale’de bulunmaktadır (nr. 3004).
4. Şerḥu’l-Esbâb ve’l-ʿalâmât. Necîbüddin es-Semerkandî’nin el-Esbâb ve’l-ʿalâmât adlı eserinin şerhidir (Manisa İl Halk Ktp., nr. 1831).
5. Şerḥu Mûcezi’l-Ḳānûn. İbn Sînâ’nın el-Ḳānûn’u üzerine İbnü’n-Nefîs’in yaptığı çalışmanın şerhidir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 334).
6. Ḫavâṣṣü’l-aḥcâr mine’l-yevâḳīt ve’l-cevâhir. Muhtemelen el-Bâhir fi’l-cevâhir ile aynı kitaptır.
7. Tuḥfetü’l-ḥakîm fi’ṭ-ṭıb.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Ebû Usaybia, ʿUyûnü’l-enbâʾ, s. 759-761.
Zehebî, el-ʿİber, III, 381-382.
Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, I, 48-49.
Safedî, el-Vâfî, VI, 123-125.
Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, IV, 216.
İbn Kesîr, el-Bidâye, XIII, 325.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VIII, 28.
a.mlf., el-Menhelü’ṣ-ṣâfî, I, 142-145.
Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 130.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 219, 386, 824; II, 1900.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 12.
Serkîs, Muʿcem, I, 1064-1065, 1132-1133.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 97-98.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 63.
Pertsch, Gotha, I, 90; III, 483; IV, 6-8, 59.
Sarton, Introduction, II/2, s. 661-662.
Brockelmann, GAL, I, 650; Suppl., I, 900.
M. Ullmann, Die Medizin im Islam, Leiden 1970, s. 284-285.
a.mlf., “Die Taḏkira des ibn as-Suwaidī”, Isl., LIV/1 (1977), s. 33-65.
Şeşen, Fihrisü maḫṭûṭâti’ṭ-ṭıbbi’l-İslâmî, s. 53, 370.
a.mlf., Nevâdirü’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fî mektebâti Türkiyâ, Beyrut 1975, II, 216.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, III, 578.
A. Dietrich, “al-Suwaydī”, EI2 (İng.), IX, 909-910.
Kahhâr Mukīmî, “İbn Süveydî”, DMBİ, III, 723-724.
Görseller
