https://islamansiklopedisi.org.tr/imran-b-husayn
Hayber’in fethi sırasında (7/628) babası, kız kardeşi Hırnık ve Ebû Hüreyre ile birlikte müslüman oldu; daha önce müslüman olduğu da zikredilmiştir (İbn Sa‘d, VII, 9; Abdüssettâr eş-Şeyh, II, 45, 51). Hz. Peygamber ile beraber gazvelere katılan İmrân, Mekke’nin fethinde Huzâa kabilesinin bayraktarlığını yaptı. Kabilesiyle birlikte yaşadığı için Resûl-i Ekrem ile irtibatını sürdürdü; sık sık Medine’ye giderek Hz. Peygamber’den, ayrıca Hz. Ebû Bekir, Osman ve Ma‘kıl b. Yesâr’dan hadis rivayet etti. Oğlu Nüceyd ve âzatlısı Atâ ile Hasan-ı Basrî, Mutarrif b. Abdullah, Ebû Recâ el-Utâridî, Ebü’l-Esved ed-Düelî, Muhammed b. Sîrîn, Abdullah b. Büreyde ve Şa‘bî ondan rivayette bulunanlardan bazılarıdır.
Basra şehri kurulunca İmrân, halka dinî bilgileri öğretmesi için Halife Ömer tarafından buraya gönderildi. Daha sonra Hz. Osman’ın Basra valisi Ziyâd b. Ebû Süfyân’ın (veya Abdullah b. Âmir) isteğiyle Basra kadılığına getirildi. Ancak bu görevi sırasında haksızlık yaptığı gerekçesiyle kendisine itiraz edilmesi üzerine görevinden istifa etti (Vekî‘, I, 291). Bununla beraber fetva vermeye devam ettiğinden fetva ehli sahâbîler arasında zikredilmiştir. İmrân b. Husayn, resmî görevinden ayrıldıktan sonra hayatını Basra mescidinde hadis okutarak geçirdi ve 52 (672) yılında Basra’da vefat etti. Hasan-ı Basrî ondan daha değerli bir kişinin Basra’ya ayak basmadığını söylemiştir. İmrân’ın bu şehrin kültür ve idarî yapısının sağlam temeller üzerine oturtulmasında büyük emeği geçmiştir. Siyasî açıdan karışık bir dönemde görev almakla birlikte fitnelerden uzak durmayı başarmış, Emevî idaresi tarafından resmî görevlere getirilmesine rağmen Hz. Ali’ye karşı sürdürülen iç savaşta yer almamıştır.
Güzel giyinmeyi seven İmrân’ın, “Allah, kuluna verdiği nimetin işaretinin onun üzerinde görülmesinden hoşlanır” meâlinde bir hadis rivayet ettiği (Müsned, IV, 438), ayrıca kaşına, kılıç kuşanmış bir insan resmi nakşedilmiş bir yüzük taktığı (İbn Sa‘d, VII, 10; Zehebî, II, 510) belirtilmektedir. Takvâ sahibi, zeki ve yöneticilik kabiliyetine sahip bir kişi olduğu bilinen İmrân özellikle sünnete uymanın zorunluluğu hususunda pek çok hadis nakletmiştir. Hadis rivayet ettiği meclislerde, haber verdiklerinin bir kısmının Kur’an’da bulunmadığını söyleyen kimselere ahkâmla ilgili pek çok ayrıntının Kur’an’da yer almayıp sünnetle belirlendiğini, Hz. Peygamber’in emirlerine uyulmasının Kur’an emri olduğunu söylemiştir (Ebû Dâvûd, “Zekât”, 1; Abdürrezzâk es-San‘ânî, XI, 255; İbn Ebû Âsım, II, 386; Hâkim, I, 109-110). Zehebî onun 180 rivayetinin bulunduğunu kaydetmekteyse de (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, II, 511) Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inde 193 rivayeti mevcuttur. Hadislerinden dokuzu Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ve Ṣaḥîḥ-i Müslim’de müştereken, dördü sadece Buhârî ve dokuzu sadece Müslim’de yer almaktadır. Abdurrahman Muhammed Sirâc Dirâsâtü merviyyâti’ṣ-ṣaḥâbiyyi’l-celîl ʿİmrân b. Ḥuṣayn fî Müsnedi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel adıyla bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1400, Câmiatü Ümmi’l-kurâ külliyyetü’ş-şerîa [Mekke]).
BİBLİYOGRAFYA
Müsned, IV, 426-446.
Ebû Dâvûd, “Zekât”, 1.
Abdürrezzâk es-San‘ânî, el-Muṣannef, Beyrut 1403/1983, XI, 255.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 9, 10, 11, 12.
Müberred, el-Kâmil (nşr. M. Ahmed ed-Dâlî), Beyrut 1406/1986, III, 1473-1474.
İbn Ebû Âsım, Kitâbü’s-Sünne, Beyrut 1400/1980, II, 386.
Vekî‘, Aḫbârü’l-ḳuḍât, I, 288, 291-292.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VI, 296.
Hâkim, el-Müstedrek, I, 109-110; III, 470-472.
İbn Abdülber, el-İstîʿâb, III, 22.
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, IV, 137-138.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, II, 508-512.
İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 26-27.
a.mlf., Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VIII, 125-126.
Şevkânî, Derrü’s-seḥâbe (nşr. Hüseyin b. Abdullah el-Amrî), Dımaşk 1404/1984, s. 472, 688.
Abdüssettâr eş-Şeyh, Aʿlâmü’l-ḥuffâẓ ve’l-muḥaddis̱în, Dımaşk-Beyrut 1417/1997, II, 43-63.
