İSMÂİL DEDE EFENDİ, Deli

İstanbul’da doğdu ve bu şehirde yaşadı. Ailesi ve öğrenimi hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Genç yaşta Mevlevî tarikatına intisap etti. Galata Mevlevîhânesi şeyhi Kudretullah Dede (ö. 1871) zamanında çilesini tamamladı. Bu arada mûsiki bilgisini geliştiren İsmâil Dede’ye bir müddet sonra dergâhın neyzenbaşılığı görevi verildi. 1848’de Mısır’a vali tayin edilen I. Abbas Hilmi Paşa, İsmâil Dede’yi beraberinde götürüp maaş bağladı ve kendisine bir çiftlik tahsis etti. Mısır sarayı çevrelerinde büyük ilgi gören sanatkâr, Mustafa Nakşî Dede’nin (ö. 1854) meşihatı esnasında bir müddet Kahire Mevlevîhânesi’nin neyzenbaşılığı vazifesinde de bulundu. Kendisine gösterilen büyük ilgiye rağmen bir süre sonra İstanbul’a döndü ve orada vefat etti. Sadettin Nüzhet Ergun onun 1858-1863 yılları arasında ölmüş olabileceğini ifade eder.

Devrinin mûsikişinasları arasında önemli bir yeri bulunan İsmâil Dede bestelediği saz eserleri yanında özellikle neyzenliğiyle tanınmış, daha çok Kudretullah Dede’nin şeyhliği sırasında şöhret kazanmıştır. Konya’dan İstanbul’a geldiğinde onun ney üfleyişini dinleyen Mehmed Said Hemdem Çelebi, sanatkârın ustalığını takdir ederek İsmâil Dede’nin bulunduğu dergâhta neyzenbaşılığın mutlaka onun tarafından yapılmasına dair bir imtiyaz vermiştir. Birçok neyzen yetiştiren İsmâil Dede’nin talebeleri arasında Kozyatağı’ndaki Rifâî Tekkesi şeyhi Halîm Efendi en meşhurlarındandır. Ayrıca bir müddet I. Abdülhamid’in kızı Esmâ Sultan’ın sarayında ney meşketmiştir. Kimseden çekinmeyen, aklına geleni hemen söyleyiveren serbest mizacı ile tanınan İsmâil Dede bundan dolayı mûsiki çevrelerinde Deli İsmâil diye anılmıştır. Ancak onun Neyzen İsmâil, İsmâil Dede olarak da anılması Hamâmîzâde İsmâil Dede Efendi ile karıştırılmasına yol açmış, bazı eserleri muhtemelen Dede Efendi’ninkilerle karıştırılmıştır. Öztuna, onun yirmi peşrev ve on iki saz semâisinden oluşan otuz iki saz eserinin listesini vermiştir (BTMA, I, 393-394).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 92-93 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.