IZUTSU, Toshihiko

4 Mayıs 1914’te Tokyo’da doğdu. Dil bilimi alanındaki lisans ve lisans üstü öğrenimini Keio Üniversitesi’nde tamamladı. Bir süre Yunanca ve Latince felsefe metinleriyle dil bilimi okuttu. O sıralarda Japonya’da bulunan Mûsâ Cârullah Bigi ile tanışarak onun vasıtasıyla İslâm dinine ve kültürüne ilgi duymaya başladı; kendisinden Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı ile Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini okudu. Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Farsça, Türkçe, Sanskritçe, eski ve yeni Çince öğrendi. 1951’de başladığı ilk Japonca Kur’an çevirisini 1958’de bitirdi. Lübnan’da altı ay, Mısır’da bir yıl kalarak İbrâhim Medkûr, Ahmed Fuâd el-Ehvânî ve Kâmil Hüseyin gibi ilim adamlarıyla tanıştı. Kahire’de Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’ye üye oldu.

1961’de Kanada’ya giden ve orada on sekiz yıl kalan Izutsu, McGill Üniversitesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nde Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî, İbn Sînâ, Gazzâlî, Şehâbeddin es-Sühreverdî el-Maktûl ve Muhyiddin İbnü’l-Arabî gibi âlim ve düşünürlerle ilgili dersler verdi. 1969’da, görev yaptığı İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nün Tahran kolunun kurucuları arasında yer aldı. Her yıl orada ve Tahran’daki Felsefe Cemiyeti’nde içlerinde William C. Chittick, Nasrullah Pürcevâdî, Gulâm Mirza A‘vânî gibi seçkin isimlerin bulunduğu öğrenci topluluklarına İbnü’l-Arabî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem’i üzerine ders okuttu.

1979’da ülkesine dönerek Tokyo’ya yerleşti, Hayatının bundan sonraki kısmını büyük ölçüde telif çalışmalarıyla geçirdi ve İslâm felsefesi, tasavvuf ve irfanî düşünce, özellikle Kur’an semantiği üzerine çeşitli eserler yayımladı. Izutsu milletlerarası ilim camiasında haklı bir ün kazandı. Kanada Felsefe ve Bilim Araştırmaları Derneği (Montreal), Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye (Kahire), Milletlerarası Felsefe Kurumu (Paris), Ortaçağ Felsefesi Derneği (Luvin) gibi kurumlara üye oldu ve İran’da kendisine fahrî doktor unvanı verildi. 7 Ocak 1993’te öldü.

Izutsu’nun en çok ilgi duyduğu semantik yöntemi, dille dünya görüşünün karşılıklı olarak birbirini belirlediği düşüncesine dayanır. Bu yönteme göre bir dünya görüşü, kendine özgü kelime ve kavramlarıyla dil içerisinde belli bir alan kaplar. Buna “kavram alanı” veya “anlam alanı” denir. Bu alanda kelimeler birbiriyle son derece girift bir hiyerarşik düzen kurar. Hiyerarşinin tepesinde kelimelerin arasındaki ilişki yönünden anlamlarını tesbit eden “anahtar kelime”, daha üstte de yakın alanları birleştirerek bir dünya görüşü meydana getiren “odak kelime” bulunur. Sınırlı sayıdaki odak kelimelerin üzerinde ise bütün anlam alanlarını belirleyen ve her kelimenin yeni bir içerik kazanmasını sağlayan “en yüksek odak kelime” yer alır. Bu semantik yapı, yeni bir dünya görüşü oluşurken dile yeni kelimelerin kazandırılmasından ziyade kullanımdaki kelimelere en yüksek odak kelimeyle ilgili yeni anlamların yüklenmesi suretiyle gerçekleşir. Böylece yeni dünya görüşü, mevcut her kelimenin esas mânasına yeni ilişkiler ağından doğan izâfî mânalar yükler. Meselâ din, kitap, yevm (gün), saat, melek, takvâ, şükür, dua, küfür, cehalet kelimelerinin Kur’an öncesi anlamlarıyla Kur’an’da kazandıkları mânalar arasındaki farklılıklar böyle bir sürecin sonucudur. Kelimelerin bu şekildeki anlam gelişmesini açıklamak için eş zamanlı (syncronic) ve art zamanlı (diacronic) analiz yöntemini kullanan Izutsu, temel İslâmî kavramları tek tek incelemek suretiyle Kur’an’ın meydana getirdiği semantik değişimi dirayetle ortaya koymuştur. Onun God and Man in the Koran ve Ethico-Religious Concepts in the Qur’ān adlı eserleri bu yöntemin en başarılı ürünlerindendir.

Izutsu, İslâm felsefesini “üst felsefe” kavramıyla ifade ettiği bir yapısal çerçeve içinde inceler. Bu çerçeve, her felsefe okulunun ürettiği veya geliştirdiği temel kavramlardan ve bunların semantik tahlilinden meydana gelir. Bu yöntemi daha da ileri götüren Izutsu İslâm’dan Taoizm’e, Budizm’den Vedantizm’e kadar Doğu’daki bütün din ve felsefeleri bir üst felsefede birleştirmeye çalışmıştır. Onun İslâm dini ve düşüncesiyle ilgili eserleri genellikle şarkiyatçı modelinin dışında kalır. Bu eserlerin ana hedefi, ele alınan sistemin iç dinamiğini ortaya koymak olduğu için sistemin dayandığı metafizik çerçeve ve lengüistik yapı diğer unsurların önüne geçer. Izutsu’ya göre karşılaştırmalı felsefe çalışmaları ancak böyle bir çerçevede anlamlı hale gelebilir.

Eserleri. 1. Arabica shisôshi ([Arap düşünce tarihi], Tokyo 1941). Daha sonra yazar tarafından gözden geçirilerek Islamic shisôshi başlığıyla yeniden yayımlanmıştır (Tokyo 1975).

2. Mahomet (Tokyo 1952).

3. God and Man in the Koran (Tokyo 1964, 1980). Izutsu, Kur’an üzerinde en önemli çalışmalarından biri olan bu eserinde semantik yöntemini kullanarak Kur’an’ın diliyle ortaya koyduğu dünya görüşü arasındaki ilişkiyi incelemiştir (T trc. Süleyman Ateş, Kur’ân’da Allah ve İnsan, Ankara 1975).

4. The Concept of Belief in Islamic Theology: A Semantic Analysis of ‘Iman’ and ‘Islam’ (Tokyo 1965, 1980). Eserde aynı yöntemle, iman ve küfür kavramlarının Hz. Peygamber’den sonraki dönemlerde geçirdiği anlam gelişmesi ele alınmıştır (T trc. Selahattin Ayaz, İslâm Düşüncesinde İman Kavramı, İstanbul 1984).

5. Ethico-Religious Concepts in the Qur’ān (Montreal 1966). Müellif, yine semantik yöntemi kullanarak Kur’an’ın başlıca dinî ve ahlâkî kavramları arasındaki yapısal ilişkiyi ortaya koymaktadır (T trc. Selâhattin Ayaz, Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, İstanbul 1984).

6. A Comperative Study of the Key Philosophical Concepts in Sufism and Taoism: Ibn Arabi, Lao Tzu, Chuang Tzu (Tokyo 1966, 1967). Bu kitapta, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin özellikle Fuṣûṣü’l-ḥikem’inin muhtevası incelenerek savunduğu fikirlerle Taoist filozofların düşünceleri arasında karşılaştırma yapılmaktadır (T trc. Ahmed Yüksel Özemre, İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar-Kavramlar, İstanbul 1998).

7. The Concept and Reality of Existence (Tokyo 1971). İslâm düşüncesinde varlık-mâhiyet probleminin ele alındığı eserde İbn Sînâ, Muhyiddin İbnü’l-Arabî ve Molla Sadrâ’nın temsil ettiği varlıkçı metafizikle Şehâbeddin Sühreverdî el-Maktûl’ün mâhiyetçi metafiziğinin karşılaştırmalı incelemesi yapılmıştır (T trc. İbrahim Kalın, İslâm’da Varlık Düşüncesi, İstanbul 1995).

8. Islam seitan ([İslâm’ın doğuşu], Kyoto 1979). Kitabın ilk bölümü yazarın Mahomet başlıklı çalışmasının yeni bir edisyonundan ibarettir; ikinci bölüm ise God and Man in the Koran adlı eserine dayanır.

9. Islam tetsugaku no genzô ([İslâm felsefesinin kökleri], Tokyo 1980). İbnü’l-Arabî’nin düşüncesine giriş mahiyetinde olup The Concept and Reality of Existence’in vahdet-i vücûdla ilgili bölümünün Japonca versiyonudur.

10. Islam bunka ([İslâm kültürü], Tokyo 1981). Yazarın 1981’de İslâm kültürünün temel yapısı üzerine verdiği üç konferansın metinlerinden oluşmaktadır.

11. Koran o yamu ([Kur’an’ı okumak], Tokyo 1983). Kur’an üzerine hermenötik (tefsirî) bir incelemedir.

12. Imi no fukamie ([Anlamın derinliğine doğru], Tokyo 1985). Değişik konulara dair sekiz denemeden oluşan eserin iki denemesi İslâm’la ilgilidir. Bunların ilki Şiîlik’te şehid kavramını, ikincisi de Aynülkudât el-Hemedânî’nin felsefesiyle sınırlı olarak sûfîlikte felsefî dil konusunu ele almaktadır.

Izutsu’nun diğer eserleri de şunlardır: Shinpitetsugaku ([Mistisizm felsefesi], Kyoto 1949, 1978); Roshiateki ningen ([Rus insanı], Tokyo 1953, 1978); Language and Magic Studies in the Magical Function of Speech (Tokyo 1956); The Interior and Exterior in Zen Buddhism (Dallas 1975, 1984); Towards a Philosophy of Zen (Tahran 1977); The Theory of Beauty in the Classical Aesthetics of Japan (Boston 1981); Ishiki to honshitsu ([Bilinç ve mâhiyet], Tokyo 1983); Eichi no daiza ([bu isim İbnü’l-Arabî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem’inin Japonca karşılığıdır], Tokyo 1986); Celestial Journey: Far Eastern Ways of Thinking: Comparative Studies in Buddhist, Taoist, & Confucian Philosophy (Ashland 1988, 1994, 1995).

Bunların dışında Molla Sadrâ, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Hâdî-i Sebzevârî gibi düşünürlerden çeviriler yapan Izutsu bazı İslâmî eserlerin neşrini de gerçekleştirmiştir. Çeşitli dergilerde yayımlanan makalelerinin bir kısmı ölümünden sonra bir araya getirilerek Creation and Timeless Order of Things: Essays in Islamic Mystical Philosophy başlığı altında William C. Chittick’in önsözüyle birlikte neşredilmiştir (Ashland 1994).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 552-553 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.