EHVÂNÎ, Ahmed Fuâd

12 Ekim 1908’de Kahire’nin Hanefî mahallesinde dünyaya geldi. 1925’te el-Medresetü’l-Hidîviyye es-sâneviyye’den mezun oldu. Aynı yıl yeni açılan Mısır (Kahire) Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girdi ve 1929’da yedi arkadaşıyla birlikte felsefe bölümünün ilk mezunları arasında yer aldı. Hoca kadrosunun çoğunluğunu Emile Bréhier ve André Lalande gibi Fransızlar’ın oluşturduğu felsefe bölümünde Tâhâ Hüseyin ve Mustafa Abdürrâzık’tan ders aldı. 1931’de Eğitim Enstitüsü’nden aldığı diploma ile öğretmenlik yaptı. 1931-1944 yılları arasında liselerde öğretmenlik ve felsefe grubu dersleri müfettişliği görevlerini sürdürdü. Mustafa Abdürrâzık’ın danışmanlığında doktorasına devam ederken 1935-1937 yıllarında araştırmacı sıfatıyla Almanya, Fransa, İtalya ve İspanya’da bulundu. Kābisî’nin (ö. 403/1012) eğitim ve öğretim anlayışı üzerine hazırladığı doktora tezini Kahire Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde 1943’te tamamladı. 1 Temmuz 1946’da aynı bölümde okutman olarak göreve başladı. 1950’de doçentliğe yükseldi. Aynı yıl Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye felsefe komisyonu üyeliğine seçildi. 1955-1956 öğretim yılında Washington Üniversitesi’nde (Saint Louis) misafir öğretim üyesi sıfatıyla İslâm felsefesine dair dersler ve konferanslar verdi. 1958’de İslâm felsefesi profesörü oldu. 1965-1968 yılları arasında Felsefe ve Psikoloji Araştırmaları Bölümü’nün başkanlığını yürüttü ve 1968’de emekliye ayrıldı. 1969-1970 öğretim yılında Cezayir Üniversitesi’nde hoca olarak görev yaptı. Bu görevi sırasında 13 Mart 1970’te Cezayir’de vefat etti; 21 Mart 1970’te cenazesi Mısır’a götürülerek burada defnedildi.

Mısır’da felsefenin akademik bir disiplin olarak gelişmesi açısından öncü isimlerden biri olan Ehvânî, eski Yunan felsefesinden İslâm ve modern Batı felsefesine kadar pek çok alanda telif ve tercüme eser yayımlamıştır. Ehvânî’nin çalışmalarında hem lisans hem doktora öğreniminde talebesi olduğu Mustafa Abdürrâzık’ın özel bir yeri vardır. Mahmûd el-Hudayrî, Muhammed Mustafa Hilmî, Osman Emîn, Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Ali Sâmî en-Neşşâr ve Abdurrahman Bedevî gibi Mustafa Abdürrâzık’ın talebelerinde görülen İslâm düşünce mirasını keşfetme arayışının Ehvânî’nin çalışmalarını yönlendiren başlıca unsur olduğu görülmektedir. Bu çerçevede Ehvânî bilhassa Ya‘kūb b. İshak el-Kindî, İbn Sînâ, Kādî Abdülcebbâr ve İbn Rüşd’ün eserlerinin modern yöntemlerle neşredilmesi konusunda büyük çaba sarfetmiştir. Ehvânî, İslâm ve Batı felsefesine dair çalışmaları yanında felsefeye giriş niteliğindeki eserleri ve farklı psikolojik olgulara dair çalışmalarıyla da Mısır’daki felsefî literatürde önemli bir yer edinmiştir.

Eserleri. Telif: el-Ḥarbü’l-İsbâniyye (Kahire 1938), Ḫulâṣatü ʿilmi’n-nefs (Kahire 1938, 1945), Târîḫu’l-manṭıḳ ve’l-manṭıḳu’l-ḥadîs̱ (Kahire 1942), et-Terbiye fi’l-İslâm ev et-taʿlîm fî reʾyi’l-Ḳābisî (Kahire 1364/1945, Kābisî’nin er-Risâletü’l-mufaṣṣala li-aḥvâli’l-müteʿallimîn’i ve İbn Sahnûn’un Âdâbü’l-muʿallimîn adlı eseriyle birlikte, 1955; et-Terbiye fi’l-İslâm, Kahire 1968), Meʿâni’l-felsefe (Kahire 1366/1947), Fî ʿÂlemi’l-felsefe (Kahire 1948), el-Ḥub ve’l-kerâhiyye (Kahire 1949), Esrârü’n-nefs (Kahire 1951), el-Ḫavf (Kahire 1952), Mîzânü’l-ḥaḳ (Kahire 1953), Fecrü’l-felsefeti’l-Yûnâniyye ḳable Soḳrâṭ (Kahire 1954), en-Nisyân (Kahire 1954), en-Nevm ve’l-eraḳ (Kahire 1955), Eflâṭûn (Kahire 1956), Islamic Philosophy (Kahire 1957), İbn Sînâ (Kahire 1958, 1985), Jûn Dûvey (Kahire 1959), el-Ḳavmiyyetü’l-ʿArabiyye (Kahire 1960), el-Ḳıyemü’r-rûḥiyye fi’l-İslâm (Kahire 1962), eş-Şüyûʿiyye el-yevm ve ġaden (Kahire 1962), el-Felsefetü’l-İslâmiyye (Kahire 1962), el-Kindî feylesûfü’l-ʿArab (Kahire 1964, 1985), el-Medârisü’l-felsefiyye (Kahire 1965), el-Maʿḳūl ve’l-lâ-maʿḳūl (Kahire 1970).

Neşir: Kindî, Fi’l-Felsefeti’l-ûlâ (Kahire 1948); İbn Sînâ, Kitâbü’ş-Şifâʾ (eserin mantığa dair bölümlerinin neşirleri: a) “el-Medḫal”, Kahire 1952, el-Eb Kanavâtî [Georges C. Anawati] ve Mahmûd el-Hudayrî ile birlikte; b) “eṣ-Ṣafṣata”, Kahire 1377/1958; c) “el-Maḳūlât”, Kahire 1378/1959, el-Eb Kanavâtî, Mahmûd el-Hudayrî ve Saîd Zâyid ile birlikte); d) “el-Cedel”, Kahire 1385/1965); İbn Rüşd, Telḫîṣu Kitâbi’n-Nefs (Kahire 1950, İbn Bâcce’nin İttiṣâlü’l-ʿaḳl bi’l-insân, Kindî’nin Risâletü’l-ʿaḳl, İshak b. Huneyn’e nisbet edilen Kitâbü’n-Nefs ve İbn Rüşd’ün Maḳāle hel yetteṣılü bi’l-ʿaḳli’l-heyûlânî adlı eserleriyle birlikte); İbn Sînâ, Aḥvâlü’n-nefs (Aḥvâlü’n-nefs, Mebḥas̱ ʿani’l-ḳuva’n-nefsâniyye, Risâle fî maʿrifeti’n-nefsi’n-nâṭıḳa ve aḥvâlihâ ile Risâle fi’l-kelâm ʿani’n-nefsi’n-nâṭıḳa adlı risâleleri ihtiva eder, Kahire 1371/1952); Furfûriyûs, Îsâġūcî (Kahire 1371/1952); Yahyâ b. Ahmed el-Kâşî, Nüket fî aḥvâli’ş-şeyḫ er-reʾîs İbn Sînâ (Kahire 1952); Kādî Abdülcebbâr, el-Muġnî (“et-Taʿdîl ve’t-tecvîr” bölümü, VI/1-2, Kahire 1963). Ehvânî ayrıca Kādî Abdülcebbâr’ın Ömer es-Seyyid Azmî tarafından gerçekleştirilen el-Muḥîṭ bi’t-teklîf’inin neşrini (Kahire 1965) gözden geçirmiştir.

Tercüme: Aristo, De Anima (Kitâbü’n-Nefs, Kahire 1949, 1381/1962, gözden geçiren el-Eb Kanavâtî); Louis Gardet, La connaissance mystique chez Ibn Sīnā et ses présupposés philosophiques (el-Muḳaddemâtü’l-felsefiyye li’t-taṣavvufi’s-Sînevî, Kahire 1952); Will Durant, Pleasures of Philosophy (Mebâhicü’l-felsefe, Kahire 1955); George Sarton, A History of Science (Târîḫu’l-ʿilm, I-VI, Kahire 1379/1957, bir grup araştırmacıyla birlikte); Bertrand Russell, The Principles of Mathematics (Uṣûlü’r-riyâżiyyât, I-II, Kahire 1958, Muhammed Mürsî Ahmed ile birlikte); John Dewey, The Quest for Certainty (el-Baḥs̱ ʿani’l-yaḳīn, Kahire 1960). Ehvânî başkaları tarafından yapılan bazı tercümeleri de kontrol etmiştir.

Ehvânî’nin makalelerinden bazıları da şunlardır: “La théorie de la connaissance et la psychologie d’Avicenne” (La Revue du Caire, sy. 27, 1951 [Millénaire d’Avicenne Numéro d’hommage], s. 23-43); “Naẓariyyetü İbn Sînâ es-siyâsiyye” (Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, sy. 17, Kahire 1957, s. 17-28); “Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn li’l-Eşʿarî” (Tİ, II [1960], s. 357-372; Kahire 1994); “Al-Kindi” (A History of Muslim Philosophy with Shorts Accounts of other Disciplines and the Modern Renaissance in Muslim Lands, ed. M. M. Sharif, Wiesbaden 1963, I, 421-433); “Ibn Rushd” (A History of Muslim Philosophy with Shorts Accounts of other Disciplines and the Modern Renaissance in Muslim Lands, ed. M. M. Sharif, Wiesbaden 1963-1966, I, 540-563; T trc. İlhan Kutluer, “İbn Rüşd”, İslâm Düşüncesi Tarihi, ed. M. M. Şerif, İstanbul 1990, II, 163-186); “el-Ḥâssetü’d-dîniyye ʿinde’l-Ġazzâlî” (Ebû Ḥâmid el-Ġazzâlî fi’ẕ-ẕikre’l-miʾeviyyeti’t-tâsiʿa li-mîlâdihî, Kahire 1962, s. 241-257); “el-Vâv beyne’n-nüḥât ve’l-menâṭıḳa” (MMLA, XXV [1389/1969], s. 96-109).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 395-396 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.