KREUTEL, Richard Franz

Viyana’da doğdu. Viyana Üniversitesi’nin Klasik Filoloji ve Beden Eğitimi bölümlerinde okudu; öğrenciliği sırasında kendi kendine Türkçe öğrendi. Üniversiteyi bitirdiğinde II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine askere alındı. Doğu cephesinde bulundu ve ağır bir hastalığa yakalanması sebebiyle askerî hastahaneye kaldırıldı; burada Türkçe’sini ilerletti. İyileşince tekrar katıldığı Balkanlar’daki birliğinde Türkiye radyolarında verilen haberleri dinlemekle görevlendirildi. Savaşın sonunda kısa süren bir esaret hayatının arkasından memleketine dönerek Osmanlı araştırmalarına yöneldi ve ikinci bir öğrenim alanı olarak Viyana Üniversitesi’nde Türkoloji ve İslâmoloji okudu. 1948’de Ewlija Celebis Bericht über die Botschaftsreise des Qara Mehmed Pascha nach Wien (1665) başlıklı teziyle doktor unvanı aldı. 1957 yılına kadar Viyana Üniversitesi’ne bağlı Orientalisches Institut’ta asistanlık yaptı; bu arada ilmî çalışmaları için üç yıllığına Türkiye’de bulundu. Daha sonra üniversiteden ayrılarak Dışişleri Bakanlığı’nda diplomat olmayı tercih etti ve önce Avusturya’nın İran’daki, 1959’da da Afganistan’daki büyükelçiliklerinde görev aldı. 1971’de Kâbil maslahatgüzarlığına tayin edildi ve 1973’te kralın devrilmesine, 1978’de komünist ihtilâline ve 1979’da Ruslar’ın ülkeyi işgallerine şahit olduktan sonra 29 Ekim 1981’de Kâbil’de geçirdiği bir kalp krizi sonucu öldü.

Ölümünden bir yıl önce bilim ve sanat alanındaki çalışmalarından dolayı “Viyana şeref madalyası” ödülüne lâyık görülen Kreutel’in ilmî çalışmalarını, Joseph von Hammer-Purgstall geleneği çerçevesinde Osmanlı kurum ve kültür tarihi araştırmaları teşkil eder. Ona göre Osmanlılar üzerinde çalışan bir âlimin görevi Türkçe, Arapça veya Farsça yazılmış Osmanlı tarihi kaynaklarını filolojik metin tenkidine tâbi tutmak, yayımlamak ve tercüme ederek bu dilleri bilmeyen ilgililerin hizmetine sunmaktır (Kreutel – Teply, s. 15-16). Bu çerçevede 1955 yılından itibaren “Osmanische Geschichtsschreiber” başlığıyla neşrine başlanan ve çoğunluğu, Osmanlılar’ın Avusturya-Macaristan seferleriyle ve Viyana kuşatmalarıyla ilgili hâtırat ve vekāyi‘nâme türü eserlerin dipnotlu tercümelerinden oluşan serinin sekiz cildini kendisi hazırlamıştır.

Eserleri. 1. Leben und Abenteuer des Dolmetschers Osman Aġa: Eine türkische Autobiographie aus der Zeit der großen Kriege gegen Österreich (Bonn 1954, Hans Griesbach’ın ön çalışmaları kullanılarak Otto Spies ile birlikte). Osmanlı diplomatı Tımışvarlı Mütercim Osman Ağa’nın otobiyografisinin Almanca tercümesidir. Eser ayrıca Der Gefangene der Giauren: Die abenteuerlichen Schicksale des Dolmetschers ʿOs̱mān Aġa aus Temeschwar, von ihm selbst erzählt başlığıyla “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin IV. cildi olarak yayımlanmıştır (Graz-Wien-Köln 1962; trc. Esat Nermi, Gâvurların Esiri, İstanbul 1971).

2. Kara Mustafa vor Wien: Das Tagebuch der Belagerung Wiens, verfasst vom Zeremonienmeister der Hohen Pforte (Graz-Wien-Köln 1955, 1960, 1966; München 1967, 1976). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin I. cildi olarak neşredilen kitap, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Viyana Kuşatması’nı anlatan yazarı belirsiz Vekāyi-i Beç adlı eserin çevirisidir (kitabın iki Türkçe tercümesi vardır: Esat Nermi, Devlet-i Aliyye Teşrifatçıbaşısı Ahmet Ağa’nın Viyana Kuşatması Günlüğü, İstanbul 1970, 1998; Müjdat Kayayerli, Viyana Önlerinde Kara Mustafa Paşa, İstanbul 1994). Kitap, Karl Teply tarafından konuyla ilgili diğer bazı çalışmaların tercümelerinin de ilâvesiyle büyük ölçüde genişletilerek Kara Mustafa vor Wien 1683 aus der Sicht türkischer Quellen adıyla yeniden yayımlanmıştır (Graz-Wien-Köln 1982).

3. Im Reiche des Goldenen Apfels: Des türkischen Weltenbummlers Evliyâ Çelebi denkwürdige Reise in das Giaurenland und in die Stadt und Festung Wien anno 1665 (Graz-Wien-Köln 1957, 1963; Erich Prokosch ve Karl Teply tarafından genişletilmiş baskısı 1987). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin II. cildi olarak neşredilen eser Kreutel’in doktora tezinin basılmış hali olup Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinin Avusturya ve Viyana ile ilgili kısımlarının Almanca’ya tercümesidir.

4. Vom Hirtenzelt zur Hohen Pforte. Frühzeit und Aufstieg des Osmanenreiches nach der Chronik “Denkwürdigkeiten und Zeitläufte des Hauses ʿOsman” vom Derwisch Ahmed, genannt ʿAşik-Paşa-Sohn (Graz-Wien-Köln 1959, 1971). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin III. cildi olan eser Âşıkpaşazâde’nin Menâkıb-ı Âl-i Osmân adlı eserinin Almanca’ya çevirisidir.

5. Osmanisch-türkische Chrestomathie (Wiesbaden 1965).

6. Zwischen Paschas und Generälen: Bericht des ʿOs̱mān Aġa aus Temeschwar über die Höhepunkte seines Wirkens als Diwandolmetscher und Diplomat (Graz-Wien-Köln 1966, Friedrich Kornauth ile birlikte). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin V. cildi olarak yayımlanmıştır.

7. Leben und Taten der türkischer Kaiser: Die anonyme vulgärgriechische Chronik Codex Barberinianus Graecus 111 (Graz-Wien-Köln 1971). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin VI. cildi olan eser yazarı bilinmeyen, fakat “Yunanlı Berberinianus Metni” diye tanınan Yunanca bir kroniğin Almanca tercümesidir; I. Murad’dan Yavuz Sultan Selim dönemine kadarki padişahların hayatını anlatır.

8. Der fromme Sultan Bayezid: Die Geschichte seiner Herrschaft (1481-1512) nach den altosmanischen Chroniken des Oruç und des Anonymus Hanivaldanus (Graz-Wien-Köln 1978). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin IX. cildi olan kitap II. Bayezid’in hayatına dair iki eserin tercümesinden oluşmaktadır. İkinci kısmın Türkçe tercümesi Necdet Öztürk tarafından yapılmıştır (Haniwaldanus Anonimi’ne Göre Sultan Bayezid-i Veli: 1481-1512, İstanbul 1997).

9. Die Autobiographie des Dolmetschers ʿOs̱mān Aġa aus Temeschwar (Cambridge 1980). Daha önce Almanca çevirisini yayımladığı Tımışvarlı Mütercim Osman Ağa’nın otobiyografisinin Londra British Library’de bulunan (MS, Or., nr. 3213) Türkçe yazmasının tahkikli neşridir.

10. Der Löwe von Temeschwar: Erinnerungen an Caʿfer Pascha den Älteren, aufgezeichnet von seinem Siegelbewahrer ʿAlî (Graz-Wien-Köln 1981, Karl Teply ile birlikte). “Osmanische Geschichtsschreiber” serisinin X. cildi olan eser, Tımışvar muhafızı Koca Câfer Paşa’nın mühürdarı Ali’nin kaleme aldığı Târîh-i Vak‘anâme-i Ca‘fer Paşa adlı eserin tercümesidir.

Çeşitli ansiklopedilerle dergilerde birçok makalesi ve kitap tanıtım yazısı çıkan Kreutel’in makalelerinden bazıları şunlardır: “Ein zeitgenössischer Plan zur zweiten Belagerung Wiens” (WZKM, sy. 52 [1953], s. 212-228); “Beiträge zur Texinterpretation der Menāqyb-y Sulṭān Bājezīd Ḫān b. Meḥmed Ḫān” (Isl., XLVII [1971], s. 285-288); “Ein Kirchenraub in Selānīk” (WZKM, sy. 69 [1977], s. 73-90).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 291-292 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.