KUALA LUMPUR

Batı Malezya’da (Malakka/Malay yarımadasının güney kesimi) Kelang ve Gombak nehirlerinin birleştiği noktadadır; adı “çamurlu kavşak” anlamına gelir. Malakka Boğazı kıyısındaki Kelang Limanı’nın 40 km. uzağında ve Singapur-Penang demiryolu hattı üzerinde bulunan Kuala Lumpur, Malezya’nın en büyük şehri ve aynı zamanda kültür, ticaret, ulaşım merkezidir; Güneydoğu Asya’daki en uzun pistlerden birine sahip olan Subang Uluslararası Havaalanı şehrin hemen dışındadır.

Şehir, kalay madenlerinde çalışan Çinliler’in 1857’de bugünkü Ampang banliyösünde kurdukları bir yerleşim merkezinin etrafında gelişmiştir. Demir yataklarının denetimini ele geçirmek için Malay reislerinin arasında cereyan eden Selangor savaşına (1866-1873) Çinli işçilerin de katılması sonucunda küçük bir kasaba görünümündeki Kuala Lumpur harabeye döndü. Savaş sırasında Kapitan China denilen Çinliler’in lideri Yap Ah Loy maden anlaşmazlıklarında hakem rolü oynadı ve vergileri toplayarak şehrin alt yapısını kurmaya çalıştı. 1870’li yılların ortalarından itibaren yeni göçmenlerin gelmesiyle büyüme başladı. 1880’de eyalet merkezini Kelang’dan Kuala Lumpur’a taşıyan İngiliz sömürge valisi Blomfield Douglas, Kelang nehrinin batısında yeni hükümet binaları inşa ettirdi. Ancak 1881 yılı başında çıkan büyük bir yangın şehrin önemli bir kısmını harabe haline sokarken aynı yılın sonunda baş gösteren sel felâketi de çevredeki maden ocaklarını tahrip etti. 1882’de Sir Frank Swettham’ın valiliğe tayininden sonra Kelang-Kuala Lumpur demiryolunun yapımına başlandı. Binalarda ateşe dayanıklı ve sağlığa daha uygun olan tuğla ve kiremit kullanımı özendirildi. Yeni gelen Çinli ve Hintliler’le müslüman Malaylar’ın oturmaları için yeni semtler kuruldu. 1884’te 4000 olan şehrin nüfusu 1891’de 19.000’e ulaştı. 1890’da çeşitli etnik grupların temsilcilerinden meydana gelen ve bir nevi belediye meclisi görevi yapan bir kurul oluşturuldu; daha sonra da Kapitan China sistemi kaldırıldı. 1896 yılında merkezî konumu sebebiyle İngiliz yönetimindeki Federal Malay eyaletlerinin idare merkezi seçildi ve İngilizler’le Malay reislerinden meydana gelen bir federal konsey kuruldu; 1927’de şehre belediye statüsü verildi. II. Dünya Savaşı sırasında Japon işgaline uğrayan Kuala Lumpur, savaş sonrasında birkaç hafta Japonlar’a karşı mücadele eden Malay komünistlerinin denetiminde kaldı. Komünist gerillaların uzun süren ayaklanması sırasında (1948-1960) civarda yeni banliyölerin kurulması ve sanayi alanlarının genişlemesiyle nüfus hızla artarak 1957’de 316.230’a (% 62 Çinli, % 15 Malay), 1970’te 452.000’e (% 55 Çinli, % 25 Malay, % 19 Hintli), 1989’da 1.209.800’e ve 2000 yılında 1.297.526’ya ulaştı. 1957’de yarımadadaki eyaletlerden meydana gelen Bağımsız Malay Federasyonu’nun ve 1963’te Borneo adasındaki eyaletlerin de katılmasıyla kurulan bugünkü Malezya’nın başşehri oldu; 1974 yılında ise Selangor eyaletinden ayrılarak 243 km²’lik bir alanı içine alan federal bir bölge statüsüne kavuştu.

Kuala Lumpur İslâm mimarisinin etkilerini taşıyan resmî binaları, Çin tarzı dükkânları, gecekonduları ve “kampong” adı verilen geleneksel mahalleleriyle ilginç bir görünüme sahiptir. Kelang nehri boyunca uzanan eski kesimin sıkışıklığına karşılık modern şehircilik anlayışına uygun biçimde planlanan yeni kesimlerle banliyöler rahat ve düzenlidir. Kelang nehrinin doğu yakasında yoğunlaşan ticaret merkezinde bankalar, sigorta şirketleri ve oteller yer alır. Resmî binalar ve demiryolu istasyonu nehrin batı yakasındadır; millî mimarinin hâkim olduğu en güzel binalar ise Kenney Hill kesimindedir. Ticarî hayata Çinliler hâkimdir; Hintliler çevredeki kauçuk işletmelerinde, yoğun olarak 1899’da kurulan Kampong Baharu’da yaşayan müslüman Malaylar ise genellikle resmî dairelerde çalışırlar. Şehrin sanayi bölgelerinde demir döküm, makine ve sabun fabrikaları, gıda işleme tesisleriyle demiryolu montaj-yapım ve motor atölyeleri bulunur.

Yüksek öğrenim alanında çeşitli yüksek okulların ve teknik kolejlerin dışında Malay Üniversitesi (1962), Malay dilinde eğitim veren Millî Üniversite (1970) ve Malezya Uluslararası İslâm Üniversitesi (1983) faaliyet göstermektedir. Bunlardan Malezya Uluslararası İslâm Üniversitesi (International Islamic University Malaysia), Malezya’dan başka aralarında Türkiye’nin de bulunduğu yedi İslâm ülkesiyle İslâm Konferansı Teşkilâtı tarafından kurulmuştur; kurucu üye statüsündeki devletler büyükelçileri aracılığıyla üniversite meclisi ve mütevelli heyetinde temsil edilmektedir. Eğitim dili bazı özel bölümler hariç İngilizce olan üniversite halen on fakülte ile (hukuk, işletme ve ekonomi, mühendislik, İslâmî ilimler ve beşerî bilimler, tıp, eczacılık, fen, iletişim, mimarlık ve çevre düzenlemesi, eğitim) yedi araştırma ve eğitim merkezine sahiptir; bunlarda otuz dört lisans ve yedi lisans üstü program uygulanmaktadır. Uluslararası Üniversiteler Birliği (International Association of Universities), İngiliz Milletler Topluluğu Üniversiteler Birliği (Association of Commonwealth Universities) ve İslâm Üniversiteler Birliği’nin (Râbıtatü’l-câmiati’l-İslâmiyye) üyesi olan Malezya Uluslararası İslâm Üniversitesi ile Marmara Üniversitesi arasında da karşılıklı akademik yardımlaşma, öğretim üyesi ve öğrenci değişimi öngören 3 Aralık 1992 tarihli bir anlaşma bulunmaktadır. Bu üniversitenin dışında başbakanlığa bağlı İslâm İşleri Dairesi’nin de içinde hizmet verdiği Malezya İslâm Merkezi (Islamic Centre of Malaysia) şehirdeki en önemli İslâmî kuruluştur. 1986’da yapımı tamamlanan Sultan Selâhaddin Mescidi ise (Masjid Sultan Salahuddin) Güneydoğu Asya’nın en geniş kubbeli camisidir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 296-297 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.