KÜREYYİM, Ahmed

1827’de Tunus’ta doğdu, Türk kökenli bir aileye mensuptur. Dedesi Abdülkerîm bir Osmanlı askeri olarak Tunus’a gitmiş ve oraya yerleşmiş, aile Tunus’ta ticaretle meşgul olmuştur (Muhammed b. Osman es-Senûsî, II, 142). Ahmed Küreyyim, Tunus’a yine asker olarak gelen büyük dedesi Osman’dan dolayı Küreyyim b. Osmân diye de bilinir (Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî, I, 201). İlk eğitimini mahalle mektebinde aldı ve Kur’an’ı ezberledi. 1842’den itibaren çeşitli mescidlerde derslere katıldı, Zeytûne Medresesi’nde okudu. Muhammed Hamde İbn Âşûr ile kardeşi Muhammed Tâhir İbn Âşûr, Zeytûne’deki hocaları arasında yer alır. Hanefî mezhebine mensup olmasına rağmen Mâlikî fıkhını da öğrendi, bu konuda Şeyh İsmâil et-Temîmî’den yararlandı. Muhammed Muâviye, Muhammed b. Hoca ve Beyzâvî’nin tefsirini kendisinden okuduğu Muhammed b. Selâme de hocalarındandır. Ayrıca Şeyh Muhammed b. Osman el-Hasâisî’den Abdullah b. Sâlim el-Basrî’nin Kitâbü’l-İmdâd’ını ve Ṣaḥîḥayn’ı okuyarak bu eserlerden rivayette bulundu.

1859’da Tunus yüksek öğretim hiyerarşisinde ikinci kısım müderrisliğine tayin edilen Ahmed Küreyyim 1861’de birinci kısım müderrisliğine terfi etti. Müderrisliği döneminde dinî ilimlerdeki derinliği, Arap dili ve edebiyatı alanındaki bilgisiyle dikkati çekti. Hanefî fıkhı, tefsir, hadis, nahiv, edebiyat ve belâgat okuttu. Ḳaṣîdetü’l-bürde’yi şerhettiği dersleriyle tanındı. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Muhammed Bayram, Muhammed b. Yûsuf, Muhammed b. Osman es-Senûsî, Hammûd Tâc, Bel Hasan en-Neccâr gibi tanınmış müftü ve müderrisler bulunmaktadır. Ahmed Küreyyim, 1863’te daha çok Meclisü’l-cinâyât adıyla bilinen Tunus yüksek yargı organı el-Mecâlisü’l-adliyye’nin başkanlığına getirildi. Bu görevini 1864 yılında kurumun lağvedilmesine kadar sürdürdü. Aynı zamanda fetva ve hitabet işlerini de yürüttü. Şeyhülislâm Ahmed b. Hoca’nın vefatından sonra 1895’te şeyhülislâmlık makamına getirildi. Bu görevi sırasında Mâlikî mezhebine uygun fetvalarla birlikte Hanefî fıkhından tercih ettiği görüşleri de aldı. Tunus’ta karşılaşılan yeni hukukî problemlere fıkhî çözümler getirmesinden dolayı fetvalarının birçoğu kanun maddesi olarak kabul edildi. Küreyyim aynı zamanda sûfîmeşrep bir âlim olup Ticâniyye tarikatına mensuptu. Bu tarikatı metheden şiirleri vardır. Hayatının sonuna doğru felç olan Ahmed Küreyyim, Muharrem 1315’te (Haziran 1897) vefat etti (Mahfûz, IV, 162).

Eserleri. Kaynaklarda zikredilen Küreyyim’e ait pek çok eser ve ders notunun tamamına yakını kütüphanelerde yazma halinde bulunmaktadır.

1. ʿİddetü’l-aḥkâm ʿalâ ʿumdeti’l-ḥükkâm. el-Künûzü’l-fıḳhiyye ʿalâ metni’l-Muḥibbiyye adıyla da bilinmektedir. Muhibbüddin Muhammed b. Muhammed el-Attâr’ın Hanefî fıkhına dair manzum risâlesinin şerhi olup Tunus hukuk sisteminde yürürlükte olan birçok kanunu ele almaktadır. Eserin müellif hattıyla yazılmış bir nüshası el-Mektebetü’z-Zeytûniyye’de, diğer bazı nüshaları da çeşitli kütüphanelerde mevcuttur (Tunus el-Mektebetü’l-Abdeliyye, nr. 3845; Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, nr. 7760).

2. Tertîbü fetâvâ Sirâciddîn ʿÖmer b. ʿAlî el-Kinânî (Tertîbü fetâvâ Ḳāriʾi’l-Hidâye). Müellif bu eserinde, Kāriülhidâye diye meşhur olan Ebû Hafs Sirâcüddin’in Fetâvâ Ḳāriʾi’l-Hidâye (el-Fetâva’s-Sirâciyye) adlı kitabını sistemli hale getirerek çeşitli açıklamalarda bulunmuştur (Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, nr. 9771; Tunus el-Mektebetü’l-Abdeliyye, nr. 6838).

3. el-Fetâva’l-Aḥmediyye. Küreyyim’in şeyhülislâm olmadan önceki fetvalarını içermektedir (Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, I, 949).

4. Risâle fi’l-muḥâkeme beyne’ş-Şeyḫ Luṭfillâh el-İzmirlî ve beyne’ş-Şeyḫ Aḥmed el-Bârûdî fî mesʾeleti ḳaḍâʾi’l-fevâʾit. Kazâ namazlarına dair bir kitaptır (Mahfûz, IV, 163).

5. Meẓâhirü’l-mevâkib. Üşmûnî’nin Menhecü’s-sâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik adlı şerhine Ebû Abdullah Muhammed b. Ali et-Tûnisî’nin yazdığı Zevâhirü’l-kevâkib li-bevâhiri’l-mevâkib adlı hâşiyeyle (Tunus 1293, 1298) ilgili olarak Küreyyim’in yaptığı değerlendirmelerden oluşmaktadır (Mektebetü Muhammed es-Sâdık en-Neyfer, nr. 540).

6. Ḥâmi’l-ḥimâ bi-şerḥi ḳaṣîdeti Kâʿb b. Züheyr b. Ebî Sülmâ. 1864’te tamamlanan eser, Ḳaṣîdetü’l-bürde şerhi yanında Câhiliye devri edebiyatından ve Tunus şairlerinin şiirlerinden de örnekler içermektedir. Eserin 350 varaklık bir nüshası mevcuttur (el-Mektebetü’z-Zeytûniyye, nr. 4364).

7. Ḳıṣṣatü’l-mevlidi’n-nebevî (Bernâmecü’l-Mektebeti’l-ʿAbdeliyye, Tunus 1326, II, 210).

8. es-Siḥrü’l-ḥalâl. Küreyyim’in sekiz defter halindeki divanıdır (Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, I, 949).

9. Şerḥ ʿalâ naḥvi ʿişrîne ḥadîs̱en min Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Küreyyim’in el-Câmiu’l-cedîd’de verdiği hadis derslerinin notları olup el-Mektebetü’l-Âşûriyye’de dört nüshası mevcuttur (nr. K-H 323, 331).

10. Muḫtaṣarü’t-târîḫ. Hafsîler, Murâdîler ve Dayılar döneminin Emîr Ali Paşa devrine kadar ele alındığı bir eser olup bazı Hanefî kadı ve müftülerinin biyografilerini de içermektedir (Ziriklî, I, 255).

Küreyyim’in şu eserleri çeşitli kütüphanelerde mevcuttur: Tefsîru baʿżi’s-süver mine’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Şerḥ ʿale’l-besmele, Şerḥ ʿalâ ḫuṭbeti Muḫtaṣari’s-Saʿd et-Teftâzânî, Ḥâşiye ʿalâ muḳaddimeti İbn Hişâm, Ḫuṭab minberiyye (Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, I, 949).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 114-115 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.