LÂHİḲ

Sözlükte “yetişmek, yakalamak” anlamındaki lahḳ kökünden türeyen ve “yetişen, yakalayan” anlamına gelen lâhiḳ kelimesi bir fıkıh terimi olarak namaza imamla birlikte başladıktan sonra gaflet, uyku, cemaatteki aşırı izdiham ya da abdestinin bozulması gibi mazeretler yüzünden ara vermek zorunda kalarak namazın bir kısmını imamla birlikte kılamayan kişiyi ifade eder. Fıkıh literatüründe lâhiḳ teriminin genellikle Hanefî fakihleri tarafından kullanıldığı, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî kaynaklarında bu konuya mesbûk ile ilgili hükümler içinde temas edildiği görülür.

Hanefî mezhebine göre cemaatle veya münferit olarak kılınan bir namazda iradî olmaksızın abdesti bozulan bir kimsenin gerekli şartlara uymak kaydıyla abdest alıp namazı bıraktığı yerden tamamlaması işlemine binâ adı verilir. Tek başına namaz kılan kişinin bu durumda namazını yeni baştan kılması daha uygun görülmekle birlikte cemaatle kılınan namazda cemaat sevabından mahrum kalmamak için lâhiḳ durumunda olanın abdest aldıktan sonra kaldığı yerden namazı tamamlaması daha faziletlidir. Hanefî mezhebine göre imama uyduktan sonra belirli bir mazeret sebebiyle namaza ara veren kişi, ara vermeyi gerektiren durumun ortadan kalkmasından sonra konuşmadan, dünya işleriyle meşgul olmadan bıraktığı yerden namaza devam edebilir. Eğer imam namazı bitirmişse imamın arkasında namaz kılıyormuş gibi namazını tamamlar. İmama uyan kimse gibi o da kıraatte bulunmaz, imamın bekleyecek olduğu süre kadar bekler. Sadece rükû ve secdedeki tesbihlerle oturuştaki dua ve salavatları okur. Sehiv secdesini gerektirecek bir hata yaptığı takdirde imama uyan kimse durumunda olduğu için sehiv secdesi yapmaz.

Lâhiḳin namaza ara vermesine sebep olan mazeret abdestini bozmamışsa, meselâ ayakta uyumuş ve rükûu kaçırmışsa uyandığında bıraktığı yerden namaza devam eder; daha sonra imamla birlikte diğer rükünlerin edâsına yetişir. Eğer kaçırdığı rükünle meşguliyeti uzun sürecek ve imama yetişemeyecek durumda olursa imama uyar, yetişemediği rek‘at veya rükünleri imam selâm verdikten sonra tamamlar. Muktedînin namaz esnasında abdesti bozulmuşsa hemen çıkar ve namazı bozan bir davranışta bulunmadan en yakın yerde abdest alır. Bu esnada imam namazı bitirmemişse tekrar yerine döner ve mümkünse kaçırdığı rükün veya rek‘atları tamamlayıp daha sonra imama uyar. Ancak kaçırdığı rükünleri eda ettiği takdirde imama yetişemeyeceğini anlarsa doğrudan imama uyar ve yetişemediği rek‘at veya rükünleri imam selâm verdikten sonra tamamlar. Abdest alıncaya kadar imam namazı bitirmişse eski yerine dönmesine gerek kalmadan bulunduğu yerde namazını bitirir. Eğer imam sehiv secdesi yapacak olursa bu secdeyi namazını tamamladıktan sonra yapar. Namaz kılan bir kimsenin son ka‘dede teşehhüdden sonra abdesti bozulursa abdest alır ve selâm verir. Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelîler’e göre imamla birlikte namaza başladığı halde ara vermek zorunda kalan kimsenin kılamadığı rek‘atları tek başına tamamlayabilmesi için ara vermeyi gerektiren mazeretin abdesti bozan bir durum olmaması gerekir.

Mâlikî mezhebine göre, imama uyduktan sonra aşırı kalabalık ve abdesti bozmayacak derecedeki uyuklama gibi bir durum sebebiyle namazın bazı rükün veya rek‘atlarını imamla birlikte kılamayan kimseyle ilgili hükümler rükû, secde ya da rek‘atları kaçırmış olmasına göre farklılık gösterir. İmama uyan kişi rükûu veya rükûdan doğrulmayı kaçırdığı takdirde birinci rek‘atta ise o rek‘atı kılınmamış sayarak imamla birlikte namaza devam eder. İmamın selâmından sonra rek‘atı kazâ eder. Bu durum birinci rek‘atın dışındaki rek‘atlardan birinde olursa o rüknü eda ettikten sonra en geç ikinci secdede imama yetişebileceğini umuyorsa kaçırdığı rükünleri eda edip imama uyar. İkinci secdede yetişemeyecekse namazına imamla birlikte devam ederek geçen rek‘atı imamın selâmından sonra kazâ eder. Cuma namazında izdihamdan dolayı birinci rek‘atın secdesini imamla birlikte yapamayan kişi o rek‘atı imam selâm verdikten sonra tek başına kılar. Eğer imama uyan kimse bir veya iki secdeyi imamla kılamayıp kaçırmışsa secdeyi yaptığı takdirde en geç sonraki rek‘atın rükûunda imama yetişebilecekse secdeleri yapıp imama uyar. Ancak secde veya secdeleri yaptığı takdirde sonraki rek‘ata rükûda bile yetişemeyecekse secde etmeyip imama tâbi olur ve imamın selâmının ardından kalan rek‘atı kazâ eder. İmama uyduktan sonra bir veya daha fazla rek‘atı kaçırmışsa imam selâm verince kılamadığı rek‘at veya rek‘atları kazâ eder.

Şâfiî fıkıh literatüründe lâhiḳ terimine rastlanmamakla birlikte bazı durumlar açısından lâhiḳle benzerlik gösteren muvâfıḳ terimi yer almaktadır. İlk rek‘atla veya diğer rek‘atlardan birinde Fâtiha okuyacak kadar bir süre imama yetişen kişiye muvâfık adı verilir. Muvâfık, herhangi bir özür sebebiyle olsun ya da olmasın bir rükünde imamdan geri kalırsa namazı geçerlidir. Eğer imama uyan kişi mazeretsiz olarak iki rükünde geri kalmışsa namazı geçersiz olur. Gecikme, imama uyan kişinin farz bir rükünle meşgul olması gibi bir mazerete dayanıyorsa namazın geçerliliğine zarar vermez, geri kaldığı rükünleri tamamlayarak devam eder. Muvâfık, imamdan üç veya daha fazla rükün geride kalırsa o rükünleri bırakıp imama uyar ve rükünlerini terkettiği rek‘atı imam selâm verdikten sonra kılar. Meselâ birinci rek‘atın farz kıraatiyle meşgulken imam rükün ve secdeleri yapıp ikinci rek‘ata kalkmışsa birinci rek‘atın rükû ve secdesini bırakır, ikinci rek‘atı kılmakta olan imama uymaya devam eder. Yapamadığı rükû ve secdeleri imam selâm verdikten sonra tamamlar.

Hanbelî mezhebine göre imama uyan kimse namazda abdesti bozmayacak şekilde uyumak, unutmak, gaflet gibi bir sebepten dolayı bir veya daha fazla rek‘atı imamla kılamadığı takdirde kalan rek‘atlarda imama uyar ve selâmdan sonra kaçırdığı rek‘atları kazâ eder. Şayet bir ya da iki rükünde imamdan geri kalırsa, sonraki rek‘ata yetişebileceğinden emin ise kaçırdığı rükünleri eda eder ve imama uyar. Eğer o rüknü yerine getirdiği takdirde sonraki rek‘atta imama yetişemeyeceğinden endişe ediyorsa o rüknü bırakıp kalan rükünleri imamla birlikte tamamlar ve imam selâm verdikten sonra eda edemediği rükünlerin bulunduğu rek‘atı kazâ eder. İmamla birlikte hangi rek‘atı kılamamışsa kazâ ederken o rek‘attaki kıraatin yerine getirilmesi gerekir. Bir özür sebebiyle bir secdeyi imamla birlikte yapamaması durumunda diğer secdeyi imamla birlikte yapar. Kaçırdığı secdeyi imam selâm verdikten sonra kazâ eder.

Cemaat sevabını elde etmek için lâhiḳle ilgili hükümleri uygulamakta yarar olmakla birlikte bu konudaki ayrıntılara dikkat etme konusunda bazı güçlükler bulunduğu ve namaz için gerekli huşû ve huzur ortadan kalkabileceği için lâhiḳ durumundaki kimselerin namazlarına yeniden başlayıp kendi başlarına kılmaları imkânı da vardır ve anılan sakıncaların bulunması halinde bu daha uygun görülmüştür.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 53-54 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.