LORIMER, John Gordon

Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. İngiliz-Hindistan hükümetine bağlı olarak Basra körfezi bölgesinde çeşitli diplomatik görevlerde bulundu; 1909-1913 yılları arasında Bağdat konsolosu idi. XX. yüzyılın başlarında Irak’ın Bağdat, Basra, Musul, Kerkük gibi şehirlerinde çok tanınmış bir kişiydi ve Musul Valisi Tâhir Paşa, Kerkük mutasarrıfı Avnullah Bey, Bağdat Valisi Ali Rızâ Bey gibi Osmanlı görevlileriyle yakın dostluk kurmuştu. 1913 yılında Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan, ancak yürürlüğe girmeyen, bölgedeki İngiliz haklarıyla ilgili antlaşma ve yine İngilizler’in 1914’te bölgedeki petrol araştırmaları için Almanlar’la imzaladıkları Anglo-German Convention Antlaşması onun katkılarıyla gerçekleşmişti. Âni ölümü İngilizler kadar Türkler’i de üzmüştür.

Lorimer âbidevî eseri Gazetteer of the Persian Gulf, ‘Omān and Central Arabia’yı (I-VIII, Calcutta 1908-1915), Dışişleri Bakanlığı ile gizli servise bağlı olarak Basra körfezinin başlıca şehirleri arasında sık sık gidip geldiği yıllarda Lord Curzon’un emriyle yazmaya başladı (1903). İngiliz arşivlerinden faydalanılarak ortaya konulan eser coğrafya ve tarih bölümlerinden oluşmakta, bu iki ilim dalının yanında bölge üzerine yapılacak sosyolojik ve istatistik çalışmalar için de önemli bir kaynak teşkil etmektedir. H. V. Winstone, Captain Shakespear. A Portrait (London 1976) adlı kitabında Lorimer’in eserini Orta ve Doğu Arabistan’la ilgili ihmale uğramış en ayrıntılı bilgileri dahi içeren çok önemli bir kaynak olarak tanımlar. Âl-i Suûd, Âl-i Mübârek, Âl-i Bû Saîd, Âl-i Sânî, Âl-i Halîfe gibi o dönemden beri bölgenin yönetiminde söz sahibi olan ailelere ve aralarında gelişen tarihî olaylara dair bilgileri içeren eserin coğrafya bölümü 1908 yılında Hindistan hükümeti tarafından Kalküta’da çok az sayıda bastırıldı; eserin bölge tarihini anlatan ikinci bölümü yazarın ölümünden sonra 1915 yılında L. Birdwood tarafından yayımlandı. 1500’lü yıllardan başlayan bilgiler 1907 yılına kadar gelişen olayları kapsar. 4693 sayfadan oluşan kitabın İngilizce orijinali iki ana bölüm ve sekiz cilt halinde piyasaya çıkarılmıştır. Eser, daha sonra Katar Devlet Başkanı Emîr Halîfe b. Hamed Âl-i Sânî’nin emir ve desteğiyle bir heyet tarafından Delîlü’l-Ḫalîc adı altında Arapça’ya çevrildi. Bu tercüme de orijinali gibi coğrafya ve tarih olarak iki ana bölüm halinde ve yedişer ciltten toplam on dört cilt olarak basılmıştır. Kitapta geçen yer ve kabile isimleri Arapça tercümede daha kolay anlaşılmaktadır. Eser özellikle bölgedeki Osmanlı tarihinin son dönemi için büyük önem taşımaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 212-213 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.