LURLAR

Bugünkü Lurlar, İranî kavimlerin gelişinden önce bölgede yaşayan mahallî toplulukların Persler devrinden itibaren yavaş yavaş İranîleşmesi ve zamanla bölgeye göç eden Kürt, Türk, Arap asıllı topluluklarla karışması neticesinde ortaya çıkmıştır. Lur adının kökeni bazı halk rivayetlerinde Zağros sıradağları üzerinde yer alan Mân-rûd Geçidi’ndeki Lur mevkiine bağlanmıştır (Müstevfî, Târîḫ-i Güzîde, s. 537, 549; Şeref Han, I, 76, 84). Lur coğrafî adının zamanla topluluğu ifade ettiği anlaşılmaktadır. Ali b. Hüseyin el-Mes‘ûdî, Kürt kabilelerinin isimlerini kaydederken Luriyye isimli bir kabilenin adını da zikreder. XIII. yüzyıl müellifi Yâkūt el-Hamevî de İsfahan ile Hûzistan arasındaki dağlık bölgede yaşayan bazı Kürt kabilelerini Lurr (Lûr) adıyla anar ve yaşadıkları bölgeye de Bilâdü’l-Lurr yahut Luristan denildiğini belirtir (Muʿcemü’l-büldân, IV/1, s. 355). Lur aşiretlerinin yaşadığı bölge İlhanlılar zamanında Lur-ı Büzürg ve Lur-ı Kûçek adıyla iki idarî kısma ayrıldı. Safevîler devrinde Lur-ı Büzürg, Kûhgîlûî ve Bahtiyârî ismiyle müstakil bir idarî bölge olarak yeniden düzenlendi. Lur-ı Kûçek ise XVI. yüzyıldan itibaren Luristan (Luristân-i Feylî) adıyla anılmaya başlandı. Luristan XIX. yüzyılda Pîş-i Kûh ve Poşt-i Kûh olarak iki idarî kısma bölündü.

Zamanımızdaki Lurlar, Memesenî (Mamâsanî), Kûhgîlûye (Kûhgîlû), Bahtiyârî ve Asıl Lurlar adıyla dört kola ayrılmaktadır. Memesenîler, Fahliyân merkez olmak üzere Fars’ta; Kûhgîlûyeler Bâşt ile Bihbehân arasında; Bahtiyârîler, Çehârmahal ile Şûşter arasındaki arazide ve yoğun olarak da Zâyende-rûd ile Kârûn nehirlerinin yukarı havzalarında; Asıl Lurlar ise Kârûn’un kollarından olan Âbıdiz’in kuzeyinde yaşamaktadır. Luristan’daki başlıca Lur kabile birlikleri şunlardır: Bakaş, Câvîdî (Câvî), Düşmenziyârî ve Rüstemî kabilelerinden oluşan Memesenî kabileler birliği; Akacerî (Ağaçeri), Bavî ve Câkî kabilelerinden meydana gelen Kûhgîlû kabileler birliği; Çehârleng ve Heftleng kabilelerinden teşekkül eden Bahtiyârî kabileler birliği; Tarhân, Dilfân, Silsile ve Bâlâgirîve kabilelerinden oluşan Asıl Lurlar. Avşar, Beydili (Beğdili), Çağatay ve Karabağlı boylarından oluşan Ağaçeri kabilesi büyük ölçüde Türk asıllıdır.

Farsça’nın Persler zamanında ortaya çıkan eski bir lehçesini konuşan Lurlar zengin bir halk edebiyatı geleneğine sahiptir. Bunun yanı sıra XIX. yüzyıldan beri Lur lehçesiyle yazılan bazı şiirler günümüze ulaşmıştır. Selçuklular devrinden itibaren muhtelif Türk devletlerinin idaresinde bulunan bölgede “kaytul” (muhafız), “tuşmal” (kabile reisi), “ilbegi” (il beyi) gibi Türkçe-Moğolca idarî unvan ve terimler yaygın biçimde kullanılmaktadır. Çeşitli dönemlerde Zerdüştîlik, Hıristiyanlık, İsmâilîlik, Hurûfîlik ve Ehl-i Hak gibi din ve mezheplerin etkisinde kalan Lurlar bugün büyük ölçüde Şîa mezhebine mensuptur. Lurlar’ın nüfusu 1881’de George N. Curzon tarafından 421.000 kişi olarak gösterilmiştir. Luristan eyaletinin nüfusu 2011 sayımında 1.754.243 kişi olarak tesbit edilmiştir. Luristan eyaletinin yanı sıra Çehârmahal ve Bahtiyârî ile Kûhgîlûye ve Buyir Ahmed eyaletleri de bugün Lurlar’ın yoğun biçimde yaşadığı bölgeler arasında yer almaktadır. Tarih boyunca yarı göçebe bir hayat süren Lur kabilelerinin önemli bir kısmı XX. yüzyıl ortalarından itibaren yerleşik hayata geçmekle birlikte dağlık bölgelerde yaşayan bazı Lurlar hâlâ yarı göçebe hayat tarzını devam ettirmektedir. Bu kabilelerin başlıca ekonomik faaliyeti hayvancılıktır. Luristan bölgesi bugün İran’ın önemli petrol havzaları arasında bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 161-162 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.