https://islamansiklopedisi.org.tr/miftahu-kunuzis-sunne
Hollandalı şarkiyatçı Arent Jan Wensinck’in ilk dönem hadis ve siyer kaynaklarından kolayca yararlanmayı sağlamak amacıyla 1916 yılında hazırlamaya başladığı ve on yılda tamamlayıp A Handbook of Early Muhammadan Tradition adıyla yayımladığı eser (Leiden 1927), 1928’de Ahmed Muhammed Şâkir tarafından Arapça’ya tercüme edilmeye başlanmıştır. Mütercim eserin yaklaşık üçte birini Arapça’ya uyguladıktan sonra İngilizce bilmemesinden kaynaklanan güçlükler sebebiyle (Wensinck, Miftâḥu künûzi’s-sünne, Ahmed M. Şâkir’in girişi, s. t-v) tercüme işi Muhammed Fuâd Abdülbâkī’ye devredilmiş, o da bazı tashihler yaparak dört yılda tamamladığı çalışmaya Miftâḥu künûzi’s-sünne adını vermiştir (Kahire 1353/1934; Lahor, ts.; 1403/1983; Mekke, ts.; Beyrut 1403/1983, 1405 [Halîl el-Meyyis’in tashihleriyle]). Wensinck kitabın girişinde, Kütüb-i Sitte ile Dârimî’nin es-Sünen ve İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾ adlı eserlerinin konu başlıklarıyla kitap ve bab numaralarını göstermiş, esas alınan kaynaklar ve kısaltmalar hakkında bilgi vermiş, eser incelenirken dikkat edilmesi gereken bazı hususlara işaret etmiş, hadis konusunda Christiaan Snouck-Hurgronje, Ignaz Goldziher ve Alfred Guillaume’un yöntemlerinin rehber olarak alınması gerektiğini söyleyip İslâmî mevzularda araştırma yapacak olanları yönlendirmeye çalışmıştır (A Handbook of Early Muhammadan Tradition, s. VIII).
Miftâḥu künûzi’s-sünne’ye esas teşkil eden kitaplar Ṣaḥîḥ-i Buḫârî (Leiden 1862-1868, 1907-1908), Ṣaḥîḥ-i Müslim (Bulak 1290), Sünen-i Ebî Dâvûd (Kahire 1280), Sünen-i Tirmiẕî (Bulak 1292), Sünen-i Nesâʾî (Kahire 1312), Sünen-i İbn Mâce (Kahire 1313), İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾı (Kahire 1279), Müsned-i Aḥmed b. Ḥanbel (Kahire 1313), Sünen-i Dârimî (Delhi 1337), Müsned-i Ṭayâlisî (Haydarâbâd 1321), Müsned-i Zeyd b. ʿAlî, İbn Sa‘d’ın eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ’sı (eṭ-Ṭabaḳātü’l-kebîr, Leiden 1904-1940), İbn Hişâm’ın es-Sîre’si (Göttingen 1859-1860) ve Vâkıdî’nin el-Meġāzî’sidir (Berlin 1882). Wensinck bu eserleri birer rumuzla göstermiştir (Buhârî بخ, Müslim مس, Ebû Dâvûd بد, Tirmizî تر, Nesâî نس, İbn Mâce مج, Mâlik ما, Ahmed b. Hanbel حم, Dârimî مى, Tayâlisî ط, Zeyd b. Ali ز, İbn Sa‘d عد, İbn Hişâm هش, Vâkıdî قد). Ayrıca kitap numarası ك, bab numarası ب, hadis numarası ح kısaltmasıyla belirtilmiştir. قا kısaltması, “Önceki atıfla sonrakini kıyasla” anlamında, ج cüz, ق kısım, م م م de aynı hadisin sözü edilen yerde birden fazla geçtiğini, bazı bab veya sayfa numaralarının üzerine konulan küçük rakamlar ise konuya dair hadisin kaç kere zikredildiğini ifade etmek üzere kullanılmıştır. Kitapta çok fazla kısaltmanın yer alması istifadeyi güçleştirmiştir. Buhârî, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî, İbn Mâce ve Dârimî’nin eserlerinde konular kitap adı ve bab numarasına, Müslim ve Mâlik’in eserlerinde kitap adı ve hadis numarasına, Zeyd b. Ali ve Tayâlisî’nin eserlerinde hadis numarasına, Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inde cilt ve sayfa numarasına, İbn Sa‘d’ın eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ’sında cilt, kısım ve sayfa numarasına, İbn Hişâm ve Vâkıdî’nin eserlerinde sayfa numarasına göre gösterilmiş, Buhârî, Müslim ve Tirmizî’nin “Tefsîrü’l-Ḳurʾân” bölümlerinde ise yukarıdaki genel uygulama yerine kitap ve sûre numarasına işaret edilmiştir.
Wensinck fihristine esas aldığı kitaplarda geçen şahıs, yer adları ve tarihî olaylarla ilgili anahtar kelimeleri önce alfabetik sıraya göre tertip etmiş, konunun alt başlıklarını ayrıntılı biçimde göstermiştir. Ancak bu kurala her yerde uymamış, bazan konu başlığını verirken harf-i ta‘rifleri dikkate almamış, bazan kelimenin cem‘ini, bazan müfredini anahtar kelime olarak kullanmıştır. Anahtar kelime bir eserde aynen geçmese de o konuyla ilgili yere atıfta bulunulmuştur.
Miftâḥu künûzi’s-sünne öncelikle konu, şahıs, yer ve kavram indeksi olduğundan bunlar hakkında bilgi edinmek isteyenler için kaçınılmaz bir kaynak olmakla birlikte kelimeyi bazan çoğul, bazan kök fiili, bazan da terimleştiği şekliyle vermesi, özellikle siyer ve megāzî kaynaklarına konularına göre değil cilt veya sayfa numarasına göre atıfta bulunması, bab ve kitap isimleri sonradan konulmuş neşirlerin esas alınması yüzünden eleştirilmişse de ilk iki eleştirinin pek haklı olmadığı görülmektedir (M. Abdullah Hayyânî, sy. 34 [1412/1992], s. 258-295).
Eserin baş tarafında Muhammed Reşîd Rızâ ve Ahmed Muhammed Şâkir’in birer takdim yazısı bulunmaktadır. M. Reşîd Rızâ şarkiyatçıların ve müslüman âlimlerin hadis fihristi hazırlanmasına katkıları, müslümanların bu alanda yaptığı çalışmaların temel nitelikleri, Miftâḥu künûzi’s-sünne’nin özellikleri ve eserin Muhammed Fuâd Abdülbâkī’ye tercüme ettirilmesi süreci üzerinde durmaktadır. Ahmed Muhammed Şâkir de eseri tercüme etmeye başlaması, daha sonra çevirinin M. Fuâd Abdülbâkī tarafından devam ettirilmesi, İslâm toplumunda hadis mu‘cemi yazma geleneğinin başlangıcı ve gelişimi, etrâf kitapları, Kitap ve Sünnet’in dindeki yeri ve Miftâḥu künûzi’s-sünne’nin özellikleri konularında bilgi vermektedir.
BİBLİYOGRAFYA
A. J. Wensinck, “Introduction”, A Handbook of Early Muhammadan Tradition, Leiden 1927, s. VII-IX.
a.mlf., Miftâḥu künûzi’s-sünne (trc. M. Fuâd Abdülbâkī), Beyrut 1403/1983, M. Reşîd Rızâ’nın girişi, s. n-ş; Ahmed M. Şâkir’in girişi, s. t-v.
Maʿa’l-Mektebe, s. 66-68.
Ebû Muhammed Abdülmehdî b. Abdülkādir b. Abdülhâdî, Ṭuruḳu taḫrîci ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhu ʿaleyhi ve sellem, Kahire 1987, s. 167-177.
M. Abdullah Hayyânî, “Baʿżu mâ yülâḥaẓu ʿalâ kitâbi Miftâḥi künûzi’s-sünne”, Mecelletü’l-buḥûs̱i’l-İslâmiyye, sy. 34, Riyad 1412/1992, s. 253-296.
