MİRAS, Kâmil

1875’te (rûmî 1291) Karahisarısâhib’de (Afyonkarahisar) doğdu. Bir ulemâ ailesi olan Mirasoğulları’ndan müderris Ahmed Rüşdü Efendi ile Âtike Hanım’ın oğludur. Soyadı kanunu öncesinde Mehmed Kâmil ve Hoca Kâmil Efendi olarak tanınırdı. Babasından ve müderris Musamcızâde Ali Efendi’den ders aldı. İbtidâî ve rüşdiyeyi Afyonkarahisar’da bitirdikten sonra İstanbul’a gitti. 1903 yılında girdiği Dârülfünûn-ı Şâhâne’nin Ulûm-i Âliye-i Dîniyye (İlâhiyat) Şubesi’nden mezun oldu. Bu arada Fâtih Camii dersiâmı ve ders vekili Alasonyalı Hacı Ali Zeynelâbidin Efendi’den icâzet aldı ve ruûs imtihanlarını kazanıp Beyazıt Camii dersiâmı olarak göreve başladı (1907). Hayatı boyunca aralıksız sürdürdüğü bu görevi yanında birçok öğretim kurumunda ders verdi. 31 Ekim 1910’da Dârülfünûn-ı Şâhâne Ulûm-i Âliye-i Dîniyye (sonraki adıyla Ulûm-i Şer‘iyye) Şubesi’nde İslâm dini tarihi müderrisliğine tayin edildi. Ardından târîh-i ilm-i fıkıh ve ilm-i ahlâk-ı şer‘iyye derslerini üstlenerek Şubat 1914’e kadar sürdürdü. Bu bölümün kapatılması üzerine Ekim 1915’e kadar lisan şubesinde ulûm-i dîniyye okuttu ve aynı tarihte Medresetü’l-mütehassısîn’de fıkıh tarihi müderrisi oldu. Bu arada Kasım 1914’te Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi’nde târîh-i İslâm ve edyân, iki buçuk ay sonra da fıkıh ilmi tarihi dersini vermekle görevlendirildi. Eylül 1917 - Nisan 1919 tarihleri arasında Süleymaniye Medresesi’nde fıkıh tarihi müderrisliği yapan Kâmil Miras, Mustafa Sabri Efendi’nin şeyhülislâmlığı döneminde bir yıl kadar tedrisattan uzaklaştırıldı ve bir süre ticaretle uğraştı. Mart 1920’den itibaren Sahn-ı Semân Medresesi’nde önce mantık, ardından kelâm derslerini vermeye başladı. Kasım 1922’de Süleymaniye Medresesi’nde tabakāt-ı kurrâ ve müfessirîn müderrisliğine tayin edildi ve bu görevini medreselerin kapatıldığı 3 Mart 1924 tarihine kadar sürdürdü. Ayrıca ilk teşkilât nizamnâmesini ve programını hazırladığı Medresetü’l-irşâd’da Aralık 1919’dan itibaren kelâm ve fıkıh usulü okuttu.

Kâmil Miras, ayrıca birçok öğretim kurumunda hizmet kalitesinin yükseltilmesi çalışmalarına katkıda bulundu. 28 Aralık 1910 tarihli meşihat tezkiresiyle medrese programlarının yeniden düzenlenmesi için Bâb-ı Fetvâ’da kurulması kararlaştırılan encümenin üyeliğine tayin edildi. Çeşitli medreselerdeki müderrisliği sırasında bu kurumlar için oluşturulan komisyonlarda bulundu. Şubat 1913’te Dârülfünûn-ı Şâhâne Ulûm-i Şer‘iyye Şubesi muallimi sıfatıyla Maarif Meclisi üyeliğine getirildi. Meşihat makamının 19 Temmuz 1913 tarihli tezkiresiyle, camilerde okutulan ulûm-ı dîniyye ve Arabiyye derslerine ilişkin meselelerde danışmanlık yapmak, özel ve genel programlar düzenlemek, okutulacak kitapları belirlemek ve tedrisatın ıslahını sağlamakla görevli Encümen-i Müderrisîn üyeliğine getirildi. Aynı yılın eylülünde Maarif Nezâreti’nce oluşturulan Lâyihalar Encümeni’nde vazife aldı. Meşihatın 27 Kasım 1915 tarihli tezkiresiyle, kelâm ilmine dair bir ders kitabının hazırlanmasıyla görevlendirilen Mûsâ Kâzım Efendi başkanlığındaki kurulda yer aldı. Kelâm ilminin yeniden yazılması tartışmalarının devam ettiği bu devrede İlm-i Kelâm Tarihine Ait Tetkikler adlı eserini kaleme aldı. 26 Ağustos 1916 tarihli meşihat tezkiresiyle Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi ve Medresetü’l-mütehassısîn’in ders programında değişiklik yapmak üzere oluşturulan encümene seçildi. 1917 tarihli Medâris Kanunu gereği ilgili nizamnâmeyi kaleme aldı. 1916-1919 yılları arasındaki dört ramazanda huzur dersleri muhataplığında bulundu.

İlmî faaliyetleri yanında hareketli bir siyasî hayat geçiren Kâmil Miras, Meşrutiyet’in ilânından sonra 1 (1908-1912), 2 (1912) ve 3. (1914-1918) dönem, Cumhuriyet’in kuruluşunun ardından 2. dönem (1923-1927) Afyonkarahisar mebusu oldu. Osmanlı devrinde İttihat ve Terakkî Cemiyeti üyesi olan Kâmil Miras, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Cumhuriyet Halk Fırkası’ndan seçildi, bir süre sonra kurulan Terakkîperver Cumhuriyet Fırkası’na katıldı. İzmir suikastı dolayısıyla diğer partililerle birlikte İstiklâl Mahkemesi’nde yargılandıysa da suçsuz bulundu. Bu dönemde Şer‘iyye ve Evkaf, Diyanet ve Tapu komisyonları gibi çeşitli kurullarda üyelik yaptı.

Mebusluğu sırasında Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe meâli ve tefsiriyle bir hadis kitabının tercüme ve şerhinin yaptırılması ve hutbelerin Türkçe’ye çevrilmesiyle ilgili gelişmelerde büyük katkıları oldu. 21 Şubat 1925 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Diyanet İşleri Riyâseti bütçesinin görüşülmesi sırasında onun da aralarında bulunduğu elli üç mebusun verdiği bir önergeyle yeni bir Kur’an tercüme ve tefsirinin hazırlatılması, ayrıca uygun bir hadis kitabının Türkçe’ye çevrilmesi teklif edildi; oturum sonunda her iki faaliyet için bütçeye ödenek konulması kararlaştırıldı. Tefsir işi Elmalılı Muhammed Hamdi’ye, hadis kitabı olarak seçilen Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inin muhtasarı et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ’in tercüme ve şerhi görevi Babanzâde Ahmed Naim’e verildi. Ahmed Naim’in vefatı üzerine (13 Ağustos 1934) müsvedde halindeki III. cildin basıma hazırlanması ve kalan kısmın tamamlanması işini devralan Kâmil Miras on yıl içinde bu çalışmayı bitirdi.

Kâmil Miras’ın ders verdiği öğretim kurumları arasında kendisine profesörlük unvanını kazandıran Dârülfünûn-ı Şâhâne’nin özel bir yeri bulunmaktadır. 1927’de Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erince medreselerin kapanmış olması sebebiyle bürokratik sorunlarla karşılaşan, durumuna uygun bir tayin yapılmadığından kendi isteği üzerine emekliye sevkedilen Kâmil Miras (26 Haziran 1931) 25 Haziran 1940’ta Diyanet İşleri Riyâseti Müşavere Heyeti âzalığı görevine getirildi ve emeklilik yaşı dolduğu halde 24 Nisan 1943 tarihine kadar bu kadroda istihdam edildi. 30 Nisan 1957’de Anadoluhisarı’ndaki evinde vefat eden Kâmil Miras ertesi gün Kandilli Kabristanı’na defnedildi.

Eserleri. 1. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi (IV-XII, İstanbul 1938-1948). Hadislerin şerhinde klasik kaynaklardan yararlanılmış ve Hanefî yaklaşımı esas alınmış, zaman zaman güncel konulara da girilmiştir. Birçok defa basılan eserin Türkiye’de hadis ve sünnet kültürünün yerleşmesine büyük katkısı olmuştur (bk. et-TECRÎDÜ’s-SARÎH).

2. Târîh-i İlm-i Fıkıh (İstanbul 1329/1331, 1331). Dârülfünûn-ı Şâhâne Ulûm-i Şer‘iyye Şubesi’nde ve Medresetü’l-mütehassısîn’de verdiği derslerin notları olup iki bölüm halinde düzenlenmiştir. Eser genel fıkıh tarihi kitaplarından farklı olup bazı yenilikler taşır.

3. Ahlâk-ı Şer‘iyye Dersleri (İstanbul 1330/1332). Âyet ve hadislerle İslâm ahlâkı mahiyetindeki eser tamamlanamamıştır.

4. Ramazan Musahabeleri (İstanbul 1949). Müellifin çeşitli dergilerde yayımlanan makalelerinin kendisince gözden geçirilmiş ve Sedat Miras tarafından yapılmış bir derlemesinden ibarettir. Kâmil Miras’ın Dîn-i İslâm Tarihinden Emevî ve Abbasî Devirlerine Ait Kısımları, İlm-i Kelâm Tarihine Ait Tetkikler, Kur’ân ve Tefsir Tarihi, Kur’ân’ın Cem’i adlı ders notu niteliğindeki eserlerinin baskı tarihleri ve halen mevcut olup olmadıkları hususunda bilgi bulunmamaktadır.

Maarif Vekâleti’nin şarkiyatçıların neşrettiği İslâm Ansiklopedisi’ni Türkçe’ye çevirmeye karar vermesi üzerine telif bir ansiklopedi hazırlamak, diğerinin yanlış ve eksik maddelerini ele alıp doğrularını göstermek maksadıyla yayımlanmaya başlanan İslâm Türk Ansiklopedisi’nin (1941-1948) tahrir heyetinde Eşref Edip Fergan, İsmail Hakkı İzmirli, Ömer Rıza Doğrul ile birlikte yer alan ve 78. sayısından itibaren İslâm-Türk Ansiklopedisi Mecmuası’nın başmuharrirliğini yapan Kâmil Miras bu ansiklopedinin I. cildine on altı, yarım kalan II. cildine sekiz madde yazmış, “Tahrir Heyeti” imzasını taşıyan maddelere de önemli katkılarda bulunmuştur.

Kâmil Miras, Cessâs’ın Aḥkâmü’l-Ḳurʾân’ının İstanbul baskısının (1335-1338) musahhihlerinden olup Beyzâvî, Ali b. Muhammed el-Hâzin, Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Abdullah b. Abbas ve Ni‘metullah b. Mahmûd’un tefsirleri gibi birçok ilmî eserin tashihinde de görev almıştır. Bunlardan başka Sebîlürreşâd, Hakka Doğru, İslâm-Türk Mecmuası, Son Posta, İslâm Dünyası gibi dergilerde birçok makalesi yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 145-146 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.