MUSTAFA CEVÂD

Aslen Kerkük Türkmenleri’nden olup Bağdat’ta dünyaya geldi. 1922’de Bağdat Dârü’l-muallimîne’l-ibtidâiyye’de okurken başta dil âlimi Tâhâ er-Râvî olmak üzere hocalarının dikkatini çekti ve Mecelletü’t-Tilmîẕi’l-ʿIrâḳī’de şiirleri yayımlanmaya başladı. 1924’te mektebi bitirince Irak’ın güneyindeki Nâsıriye’de Medresetü’n-Nâsıriyye’ye öğretmen tayin edildi; ardından sırasıyla Basra’daki Medresetü’s-Seyf’te, Bağdat’taki Medresetü’l-Me’mûniyye’de ve Medresetü’l-Kâzımiyye’de görevlendirildi. Bu sırada Mecelletü’l-ʿİrfân el-Lübnâniyye ve Anistâs Marî Kermelî’nin Bağdat’ta çıkardığı Mecelletü Luġati’l-ʿArab’da makaleleri neşredildi. Maarif Bakanlığı’nda kâtiplik yaptı. 1934’te Kahire’ye giderek Külliyyetü’l-âdâb’da dersleri takip etti ve Fransızca öğrendi. Daha sonra Fransa’ya gitti. 1939’da Sorbonne Üniversitesi’nde Abbâsîler’in son dönem siyaseti hakkında doktora yaptı. Bağdat’a dönünce Sumer dergisinin kurucuları arasında yer aldı. Dârü’l-muallimîne’l-âliye’de ve Bağdat Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde hocalık yaptı. 1962’de Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-İslâmiyyeti’l-ulyâ’nın başkanı olan Mustafa Cevâd 17 Aralık 1969 tarihinde Bağdat’ta öldü. Bütün Arap dünyasında tanınan çok yönlü bir ilim adamı ve güçlü bir şahsiyetti. Bağdat’taki el-Mecmaʿu’l-ʿilmiyyü’l-ʿIrâḳī, Kahire’deki Mecmaʿu’l-luġati’l-ʿArabiyye ve Dımaşk’taki el-Mecmaʿu’l-ʿilmiyyü’l-ʿArabî’ye üye seçilmişti. Fransızca, İngilizce, Farsça ve Türkçe biliyordu.

Eserleri. A) Telif Eserleri. Ebû Caʿfer en-Naḳīb (Bağdad 1950); Seyyidâtü’l-belâṭi’l-ʿAbbâsî (Beyrut 1950); Ḫâriṭatü Baġdâd ḳadîmen ve ḥadîs̱en (Bağdad 1951, Ahmed Sûse ve Ahmed Hâmid es-Sarrâf ile birlikte); el-Mebâḥis̱ü’l-luġaviyye fi’l-ʿIrâḳ (Bağdad 1955); ʿAṣrü’l-İmâm el-Ġazzâlî (Kahire 1961); Delîlü’l-Cumhûriyyeti’l-ʿIrâḳıyye (Bağdad 1961, Ahmed Sûse ve Mahmûd Fehmî Dervîş ile birlikte); Şaḫṣiyyâtü’l-ḳadr (eş-Şaḫṣiyyâtü’l-ʿArabiyye) (Beyrut 1963); Dârü’l-ḫilâfeti’l-ʿAbbâsiyye: Taʿyînü mevḍıʿihâ ve eşherü mebânîhâ (Bağdad 1965); Dirâsât fî felsefeti’n-naḥv ve’ṣ-ṣarf ve’l-luġa ve’r-resm (Bağdad 1968); Muḳteraḥât żarûriyye fî ḳavâʿidi’l-luġati’l-ʿArabiyye (Kahire 1968); Resâʾil fi’n-naḥvi ve’l-luġa (Bağdad 1969, Yûsuf Ya‘kūb ile birlikte); Mülâḥaẓât ʿalâ muṣavveri’l-ḫaṭṭi’l-ʿArabî (Bağdad 1969); Ḳul ve lâ teḳul (I-II, Bağdad 1969-1970). Ayrıca eş-Şuʿûrü’l-münsecem fi’l-kelâmi’l-muntaẓam adlı yayımlanmamış bir divanı vardır. Çeşitli dergilerde çıkmış makaleleri Fi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî adlı eserde bir araya getirilmiştir (nşr. Muhammed Cemîl Şeleş – Abdülhamîd Alûcî, I-II, Bağdad 1975). Mustafa Cevâd’ın Rubâʿiyyâtü Ḥüseyn Ḳuds-i Neḫaʿî (Lahey 1956, Farsça’dan) ve Baġdâd medînetü’s-selâm (I-II, Bağdad 1962-1967, Richard Coke’dan, Fuâd Cemîl ile birlikte) gibi neşredilmiş bazı tercümeleri de vardır.

B) Neşirleri. Ziyâeddin İbnü’l-Esîr, el-Câmiʿu’l-kebîr fî ṣınâʿateyi’l-manẓûm mine’l-kelâm ve’l-mens̱ûr (Bağdad 1375/1956, Cemîl Saîd ile birlikte); İbnü’l-Mi‘mâr el-Bağdâdî, Kitâbü’l-Fütüvve (Bağdad 1958, Muhammed Takıyyüddin el-Hilâlî, Abdülhalîm en-Neccâr ve Ahmed Nâcî el-Kaysî ile birlikte); İbnü’s-Sâî, el-Câmiʿu’l-Muḫtaṣar fî ʿunvâni’t-tevârîḫ ve ʿuyûni’s-siyer (IX, Bağdad 1353/1934) ve Cihâtü’l-eʾimmeti’l-ḫulefâʾ mine’l-ḥarâʾir ve’l-imâʾ (Nisâʾü’l-ḫulefâʾ) (Kahire 1960, 1993); İbnü’s-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl (Bağdad 1377/1957; Beyrut 1406/1986); Zahîrüddin el-Kâzerûnî, Muḫtaṣarü’t-târîḫ (Bağdad 1969); İbnü’l-Fuvatî, Telḫîṣu Mecmaʿi’l-âdâb fî muʿcemi’l-elḳāb (I-IV, Dımaşk 1962-1967); Zehebî, el-Muḫtaṣarü’l-muḥtâc ileyhi min Târîḫi’l-Ḥâfıẓ Ebî ʿAbdillâh İbni’d-Dübeys̱î (I-III, Bağdad 1371-1397/1951-1977; Beyrut 1405/1985); Zebîdî, Tâcü’l-ʿarûs (I, Beyrut, ts.); Ahmed Mugniyye, en-Nehcü’l-ʿArabî (Bağdad 1946).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 31. cildinde, 289-290 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.