MUSTAFA el-GALÂYÎNÎ

Beyrut’ta zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Muhyiddin el-Hayyât, Hasan el-Müdevver, Sâlih er-Râfiî, Abdurrahman el-Hût ve Beyrut müftüsü Abdülbâsıt el-Fâhûrî gibi âlimlerden Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, kelâm ve tarih dersleri aldı. Câmiu’l-Ömerî ve Medresetü’l-vataniyye’de okudu. 1902’de Mısır’a giderek Ezher’de Muhammed Abduh’un ve Seyyid el-Mersafî’nin derslerine devam etti. Çok sevdiği ve etkisi altında kaldığı Muhammed Abduh’un vefatından sonra döndüğü Beyrut’ta el-Külliyyetü’l-Osmâniyyetü’l-İslâmiyye, el-Külliyyetü’ş-şer‘iyye, Câmiu’l-Ömerî gibi okullarda yirmi yıl kadar öğretmenlik yaptı. II. Meşrutiyet’in ilânı üzerine bazı arkadaşlarıyla birlikte İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne üye olduysa da amaçlarının cemiyetle uyuşmadığını görerek kısa bir süre sonra ayrıldı. 22 Ocak 1909’da kurduğu, yayın hayatı iki yıl süren en-Nibrâs dergisinde dinî, edebî, tarihî ve içtimaî alanlarda makaleler yayımladı. 1910-1914 yıllarında Beyrut Mekteb-i Sultânîsi’nde Arap dili ve edebiyatı öğretmenliği yaptı. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Şam’daki Dördüncü Ordu’suna gönüllü asker olarak katılıp vâizlik ve hatiplik görevlerini yürüttü. Bu sırada Şam’daki eş-Şarḳ gazetesine makaleler yazıyordu.

Fransızlar’ın Beyrut’u işgalinden sonra Şerîf Faysal b. Hüseyin b. Ali’nin önderliğinde Suriye’de bir Arap devletinin kurulması sırasında (8 Mart 1920) Faysal’ın özel kalem müdürü oldu. Fransızlar’ın Suriye’yi de işgal etmesi üzerine (24 Temmuz 1920) bir süre tutuklu kaldıktan sonra Beyrut’a döndü. 1921 Nisanında Ürdün’e giderek Emîr Abdullah’ın özel kalem müdürlüğünü yaptı. Burada kaldığı bir yıl boyunca emîrin çocukları Tallâl ve Nâyif’e Arap dili ve edebiyatı dersleri verdi. 1922 Martında ailesini Amman’a götürmek için Beyrut’a dönen Galâyînî, Fransız mandasını protesto gösterileri esnasında Beyrut Dahiliye Müdürü Es‘ad Hurşîd’in öldürülmesinde etkili olduğu iddiasıyla tutuklandı ve Ervâd adasında yedi ay hapis yattı. Ardından Amman’a sürgün edildi; orada tekrar Emîr Abdullah’ın çocuklarını eğitmekle görevlendirildi. 1924 Şubatında Fransızlar’dan izin almadan ailesini görmek için Beyrut’a gelince yine tutaklanarak hapse atıldı, on beş gün sonra Filistin’e sürüldü. Hayfa’da geçirdiği bir yıllık sürgün hayatından sonra döndüğü Beyrut’ta el-Külliyyetü’l-İslâmiyye’de öğretmenliğe devam etti. Akademi başkanı Muhammed Kürd Ali’nin teklifiyle Şam Arap Dil Kurumu (1927) ve Kudüs Konferansı üyelikleriyle Beyrut İslâm Konseyi başkanlığı görevlerinde bulundu. 1933’te üstlendiği kadılık görevini on yıl kadar sürdürdükten sonra tayin edildiği şer‘î mahkeme müsteşarlığı esnasında 17 Şubat 1944’te Beyrut’ta vefat etti ve devlet töreniyle Bâşûre Mezarlığı’na defnedildi.

Kitap ve makalelerinde İslâmî değerleri ve İslâm ahlâkını anlatmaya, İslâm’a ve müslümanlara yapılan saldırılara karşılık vermeye çalışan Mustafa el-Galâyînî’nin sosyal içerikli kitap ve makalelerinde Muhammed Abduh’un tesiri görülür. Arap dili ve edebiyatıyla ilgili eserleri sade ve basit bir dil kullanılması sebebiyle çok tutunmuş ve birçok defa basılmıştır. Arap ülkelerinin Fransız ve İngilizler tarafından işgal edilmesine karşı hem fiilî olarak hem de yazılarıyla mücadele etmiştir. Galâyînî’nin 2000 ciltlik kütüphanesi ölümünden sonra Dârü’l-kütübi’l-Lübnâniyye tarafından satın alınmıştır (Tarrâzî, II, 261).

Eserleri. A) Arap Dili ve Edebiyatı. es̱-S̱üreyya’l-muḍıyye fi’d-dürûsi’l-ʿarûżiyye (Beyrut 1319/1901, 1349/1930); ed-Dürûsü’l-ʿArabiyye li’l-medârisi’l-ibtidâʾiyye (I-IV, Beyrut 1330/1912, 1422/2001); ed-Dürûsü’l-ʿArabiyye li’l-medârisi’l-iʿdâdiyye (I-IV, Beyrut 1329/1912, 1422/2001); Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye (I-III, Beyrut 1330/1912); Arap gramerine dair olup kırktan fazla baskı yapmıştır; Muhammed Ali Tâhâ ed-Dürre, eserdeki şâhid beyitleri Fetḥu Rabbi’l-beriyye iʿrâbu şevâhidi Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye adıyla şerhetmiş (I-II, Humus 1972), Sadi Çöğenli ve Selâmi Bakırcı bu eseri Şahit Beyitler Tercümesi adıyla Türkçe’ye çevirmiştir [Erzurum 1995]); Ricâlü’l-Muʿallaḳāti’l-ʿaşr (Beyrut 1331/1913, 1411/1990); Naẓarât fi’l-luġa ve’l-edeb (Beyrut 1917, 1927; İbrâhim el-Münzir’in dil felsefesi ve etimoloji konularında yazdıklarının tenkidine dairdir).

B) Diğer Eserleri. Lübâbü’l-ḫıyâr fî sîreti’l-Muḫtâr (Beyrut 1323/1905, 1402/1982); el-İslâm rûḥu’l-medeniyye (Beyrut 1326/1908, 1930; Lord Cromer’in İslâm aleyhindeki yazılarına cevap olarak kaleme alınmıştır); Erîcü’z-zehr (Beyrut 1329/1911, 1410/1990; el-Müfîd gazetesinde Ebû Feyyâz imzasıyla yayımladığı makalelerden oluşmuştur). Dîvânü’l-Ġalâyînî (Hayfa 1343/1925); Naẓarât Fi’s-süfûr ve’l-ḥicâb (Beyrut 1346/1928; Nazîre Zeynüddin’in Fi’s-süfûr ve’l-ḥicâb [Beyrut 1928] adlı eserine cevaptır); Nuḫbetün mine’l-kelâmi’n-nebevî (Beyrut 1348/1929); ed-Dîn ve’l-ʿilm ve hel yünâfi’d-dînü’l-ʿilme (Beyrut 1349/1941); et-Teʿâvünü’l-ictimâʿî (Beyrut, ts.).

Mustafa el-Galâyînî hakkında yapılan çalışmaların başlıcaları şunlardır: Hüseyin Batîha, eş-Şeyḫ Muṣṭafâ el-Ġalâyînî: Ḥayâtühû ve şiʿrüh (doktora tezi, 1957-1958, Şam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi); Enîs Ânûtî, el-ʿAllâme eş-Şeyḫ Muṣṭafâ el-Ġalâyînî (yayımlanmamış yeterlik çalışması, 1973, Lübnan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı); Fevzî Hıdır, eş-Şeyḫ Muṣṭafâ el-Ġalâyînî fî ʿaṣrihî ve edebih (yüksek lisans tezi, 1400/1980, Lübnan Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Beyrut); Ahmed Havs, el-Ġalâyînî naḥviyyü’l-ʿaṣr: dirâse fî ḥayâtihî ve müʾellefâtihî ve menhecihi’n-naḥvî (Dımaşk 1988); Şefîk Mekniyye, Baʿżu mâ ḳīle ʿan müʾellefâti’l-merḥûm eş-Şeyḫ Muṣṭafâ el-Ġalâyînî (Beyrut, ts.; daha fazla bilgi için bk. Münâ Hüseyin ed-Desûkī, s. 269, 271, 273).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 31. cildinde, 301-302 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.