NÂDİR

Asıl adı bilinmemektedir. Nâdir müellifin sadece mahlası olabileceği gibi gerçek adı da olabilir. Hayatına dair kesin olarak bilinenler kendi eserlerinde verdiği bilgilerle sınırlıdır. Bunlardan hareketle XVII. yüzyılın ikinci yarısı ile XVIII. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı tahmin edilmektedir. Derya kalemi zeâmet gediklilerinden (kadrolu görevli) olup dört yıl defter kethüdâlığı hizmetinde bulundu. Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa tarafından Bağdat Valisi Ahmed Paşa’nın hizmetine verildi. Ahmed Paşa’nın İran’daki Hemedan ve Luristan’ı ele geçirme mücadelesinde onun yanında yer aldı (1137/1724-25). Bundan sonraki hayatına dair herhangi bir kayıt yoktur. Eserlerinde süslü ve ağdalı bir üslûp kullanmış, genellikle olayları yüzeysel bir anlatımla aktarmış, bununla beraber az da olsa başka kaynaklarda rastlanmayan bilgilere yer vermiştir. Eserlerinde kendisine ait kaside, rubâî, gazel gibi nazım biçimlerinde şiirlerin bulunması müellifin bir divanının olabileceği ihtimalini akla getirmektedir.

Eserleri. 1. Vâkıât-ı Gazavât. Osmanlı Devleti’nin 1715 yılında Mora’yı yeniden ele geçirmesi, 1716’da Avusturya ile Varadin’deki mücadelesi ve Mora etrafında gelişen 1717 yılı muharebelerinin anlatıldığı eser Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa’ya sunulmuştur. Yirmi dört varak hacmindeki eserde Arapça ve Farsça tamlamalar oldukça yoğundur. Eser, bilinen tek nüshasından (İÜ Ktp., TY, nr. 2530) hareketle değerlendirilmiş ve transkripsiyonu yapılarak yayımlanmıştır (Veysel Göger – Hüseyin Sarıkaya, “Mora’nın İstirdâdına Dair Bir Kaynak Değerlendirmesi ve Nâdir’in Vâkı‘ât-ı Gazavât’ı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 20 [İstanbul 2009], s. 1-32).

2. Vekāyi‘-i Pür-Sanâyi‘-i Bedâyi‘. 1723-1725 yıllarında Osmanlı-İran mücadelesi esnasında Irak cephesinde meydana gelen olaylar üzerine yoğunlaşmıştır. Bağdat Valisi Ahmed Paşa’nın Hemedan ve Luristan’ı fethetmesinin anlatıldığı bölümler müellifin gözlemlerini de içerdiğinden değerlidir. Eserde savaş dışında bazı bilgiler de yer almaktadır ve olaylar genelde kronolojik sırayla anlatılmıştır. Verilen bilgilerin, arşiv belgeleri ve çağdaşı diğer kroniklerle karşılaştırıldığında, çoğunlukla tutarlı ve doğru olduğu görülür. Manzum ve mensur karışık yazılan eserin mensur kısımlarında ağırlıklı olarak savaşla ilgili bilgiler verilirken manzum bölümler daha ziyade gerçekleşen olaylar üzerine yazılmış edebî ve övgü nitelikli parçalardır. Süslü ve sanatlı üslûp bu eserde de hâkimdir, nesir bölümleri bile secilerle doludur. Eserin bilinen tek nüshası üzerinde (TSMK, Hazine, nr. 367) yüksek lisans tezi yapılmıştır (bk. bibl.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 345 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.