NEHA‘ (Benî Neha‘)

Mezhic’in kollarından olan kabilenin adını aldığı ve Cesr de denilen Neha‘ın Kahtân’a kadar uzanan nesep zinciri Amr b. Ule b. Celd b. Mezhic b. Üded b. Zeyd b. Yeşcüb b. Arîb b. Zeyd b. Kehlân b. Sebe’ b. Yeşcüb b. Ya‘rub b. Kahtân şeklindedir. Altı oğlu olan Neha‘ın nesli bunlardan Avf ve Mâlik vasıtasıyla devam etmiştir. En önemli kolları arasında Cezîme, Vehbîl, Hârise, Cesr, Kays ve Sühbân’ın bulunduğu kabilenin başlıca yerleşim alanı Ebyen muhafazasının kuzeyindeki Levder ile güneydeki Şakra şehirleri arasında yer alan ve günümüzde Nah‘an vadisi adıyla bilinen bölgedir.

Benî Neha‘ ve bazı kollarının İslâmiyet’e girişiyle ilgili olarak kaynaklarda çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Nehaoğulları’nın muhtemelen Mekke’nin fethinden önce Ertât ve Cüheyş adlı iki kişiyi Medine’ye gönderdiği ve bunların Müslümanlığı benimseyerek Resûl-i Ekrem’e kabileleri adına biat ettikleri bilinmektedir (İbn Sa‘d, I, 346; Fayda, s. 100-101). Bu iki şahsın davranışını ve konuşmalarını beğenen Hz. Peygamber onlara ve kabilelerine dua etmiş ve Ertât’a kavimleri adına sancak bağlamış, Ertât bu sancakla Mekke’nin fethine ve Kādisiye Savaşı’na katılmıştır. Neha‘lılar, 11. yılın Muharrem ayının ortasında (Nisan 632 ortaları) Medine’ye Zürâre b. Amr (Kays) başkanlığında aralarında Ertât ile Cüheyş’in de yer aldığı 200 kişilik bir heyet göndermiştir. Daha önce Yemen’de Muâz b. Cebel’e biat eden ve Medine’ye gelmiş son heyet olan bu grup, Remle bint Hâris’in evinde misafir kaldıktan sonra Resûl-i Ekrem’in huzuruna çıkarak kabilelerinin İslâmiyet’i kabul ettiğini ona da bildirmişlerdi (İbn Sa‘d, I, 346).

İrtidad hareketleri içerisinde Yemen’deki bazı kabileler gibi yoğun biçimde yer almayan Neha‘lılar, Hz. Ebû Bekir tarafından ridde olaylarını bastırmak amacıyla gönderilen birliklere katılmış, daha sonra da ilk fetihlerde ve İslâmiyet’in yayılmasında önemli rol oynamışlardır. Neha‘lılar, Kādisiye Savaşı ile Yermük Savaşı’na kadınlarıyla birlikte iştirak etmişlerdir. Benî Neha‘, ilk kuruluş yıllarından itibaren Kûfe ve Basra’da kendilerine ayrılan mahallelere yerleşerek bu şehirlerde Yemenliler’in önemli bir güç haline gelmesine katkıda bulunmuşlardır. Hz. Osman’ı hedef alan muhalefet hareketlerinin içinde çok sayıda Neha‘lı bulunuyordu, halifenin evini kuşatan Kûfeliler’in liderliğini de Eşter en-Nehaî üstlenmişti. Neha‘lılar, Hz. Osman’ın şehid edilmesinden sonra Hz. Ali taraftarı bir siyaset izleyerek Cemel ve Sıffîn savaşlarında onun yanında yer almışlar, Nehrevan’da da Hâricîler’e karşı savaşmışlardır. Neha‘ kabilesi, Emevîler’in iktidara gelmesinin ardından yine Hz. Ali ve Ehl-i beyt taraftarı bir siyaset izlemeyi sürdürmüşse de bu kabileden Sinân b. Enes, Hz. Hüseyin’in şehid edilmesinde başrolü oynamıştır.

Hz. Ali’nin sadık taraftarı olan ünlü cengâver Eşter (Mâlik) b. Hâris, oğlu İbrâhim b. Eşter, Basra ve Kûfe kadısı muhaddis Haccâc b. Ertât, Hz. Ali’ye yakınlığı ile tanınan âbid Kümeyl b. Ziyâd, Ebû Hanîfe’nin öğrencilerinden Bağdat ve Kûfe kadısı Hafs b. Gıyâs, ünlü fakihler arasında yer alan Alkame b. Kays, Esved b. Yezîd, İbrâhim b. Yezîd ve Kadı Şerîk b. Abdullah, Neha‘ kabilesine mensup meşhur şahsiyetlerin önde gelenleridir. Kabilenin bazı kolları anavatanları Arabistan’da kalmaya devam etmiş ve çeşitli dönemlerde bölgede siyasî ve askerî bakımdan etkin rol oynamıştır. Nehaoğulları, günümüzde önemli kollarından Âl-i Mukaffa‘ başta olmak üzere Yemen Arap Cumhuriyeti’nde yaşamaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 535 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.