POSTEL, Guillaume (Wilhelm)

Avranches’a bağlı Barenton yakınındaki Dolerie köyünde yoksul bir anne babadan doğdu ve onları küçük yaşta kaybetti. Paris’te Sainte-Barbe Collège’inde okudu; Grekçe, Latince, İbrânîce ve diğer semitik dilleri öğrendi. Daha sonra Rouen’e yerleşti; burada dönemin ünlü bilgini Guillaume Budé, Marguerite de France ve I. François ile iyi ilişkiler kurdu, onlardan destek gördü. Fransa’nın 1535’te Osmanlı Devleti’ne gönderdiği ilk dâimî elçi olan Jean de la Forest’in maiyetinde yer aldı; bu görevi sırasında Rumca, Kıptîce, Ermenice, Arapça ve Türkçe öğrendi. Üç yıl sonra beraberinde İstanbul’dan topladığı birçok değerli yazma eserle Fransa’ya döndüğünde Paris’teki Collège des Lecteurs Royaux’da (Collège de France) matematik, Grekçe, Arapça ve İbrânîce profesörlüğüne getirildi. Bu arada Fransızca ilk Arap dili gramerini yazdı (Grammatica Arabica, 1538-1539). Geçirdiği bir bunalım sonunda kalemini artık Tanrı yolunda kullanmaya karar verdi, üç ay içinde De Orbis Terrae Concordia adlı eserini yazdı. 1543’te hocalıktan ayrıldı ve Roma’da Cizvitler’e katıldı; ancak kısa bir müddet sonra aykırı fikirleri yüzünden tarikattan çıkarıldı. 1549’da Kudüs üzerinden İstanbul’a gitti ve iki yıl kadar orada kalmasının ardından Avrupa’ya dönüp birçok şehirde başı boş dolaştı; bir ara Viyana Üniversitesi’nde ders verdi. 1555’te hakkında açılan sapkınlık davasında suçlu bulunarak Roma’daki engizisyon hapishanesinde üç yıl yattı. Daha sonra Paris’te Saint Martin-des-Champs Manastırı’na kapatıldı ve orada öldü.

“Bilgin ve deli” denilen Postel yaşamındaki kararsızlıklara, sıkıntılara ve dengesizliklere rağmen Latince ve Fransızca birçok eser kaleme almış, devrine göre ileri bir yöntemle dünyanın ve Fransa’nın birer haritasını çizmiştir. Onun kimliği, karmaşık kişiliği ve düşünceleriyle dönemi üzerinde derin etkiler bıraktığı kadar savunduğu tezlerle dünyayı hâlâ etkilemeye devam ettiği söylenebilir. 1939 yılında Postel Dostları Derneği tarafından öldüğü manastırın duvarına, üzerinde “Evrensel Uzlaşmanın Havârisi” yazısının yer aldığı bir plaket çakılmış ve ölümünün 400. yıl dönümünde memleketi olan Avranches’da uluslararası bir kolokyum düzenlenerek sunulan bildiriler basılmıştır (Guillaume Postel 1581-1981, Paris 1985). Doğduğu köyün kilisesinde de Collège de France’a profesör tayin edildiği 1538 yılında yapılan bir vitrayı bulunmaktadır.

Dünyanın büyük değişikliklere uğradığı, coğrafî keşiflerin yapıldığı, hümanizma, Rönesans ve Reform hareketlerinin yaşandığı bir dönemin fikir adamı olan Postel’in kendini Katolik veya Protestan saymadığı ve Mûsevîliğe, daha çok da onun vecd, murakabe ve duaya dayanan Kabala gizemciliğine ilgi duyduğu söylenmektedir. Dinde hoşgörüden yana bir tavır sergilemiş, belki de adını koymadan dinsel bir hümanizmayı savunmuştur. Nitekim teslîs inancına karşı çıkan Michel Servet’in Calvin tarafından 1553’te Cenevre’de yakılmasına, yazdığı Apologia pro Serveto’da şiddetle karşı çıkmıştır. De Orbis Terrae Concordia başlıklı (Paris 1543; Basel 1544), ikinci bölümünü Hz. Muhammed ve İslâmiyet’e ayırdığı eserinde de evrensel bir uzlaşmanın esaslarını ortaya koymakta ve diğer semavî dinlerin Hıristiyanlığın içinde eridiği tek bir inanç sisteminin hâkim olacağı evrensel bir hıristiyan devletinin kurulması gerektiğinden bahsetmektedir. Ancak bu evrensel uzlaşma modelini daha sonra kısmen terkettiği ve diğer dinlerin kendi kimliklerini yitirmeden de evrensel bir toplum içinde varlıklarını sürdürebileceğini savunduğu bilinmektedir.

Postel genel olarak Türkler’i ve Osmanlı Devleti’nin başlangıç ve gelişmesini, teşkilât yapısını ele aldığı De la République des Turcs adlı eserinde (Poitiers 1552; Des histoires orientales [Paris 1575, 3. bs.]; Jacque Rollet’nin giriş ve açıklayıcı notlarıyla, İstanbul 1999), çağdaşı diğer Rönesans dönemi hümanist ve bilginlerinin dinlerinin “baş düşmanı” saydıkları ve bazan da “Asya’daki inlerinden, mağaralarından çıkan insanlar” şeklinde söz ettikleri Türkler’i savunmuş, özellikle Batı’daki Türk imajında kökleşmiş olumsuz düşünceleri düzeltmeye çalışmıştır. Bu tutumundan dolayı Türkler’in avukatlığını yapmakla suçlanan Postel, Türkler’in Ön Asya’da yayılmalarını, Oğuzlar’ın Selçuklu Devleti’ni kurmalarını, Tuğrul ve Çağrı beylerin İslâm dünyasında egemen bir konuma gelmesini tarihsel sürece uygun biçimde açıklayan dönemin ender âlimlerden biridir. Osmanlılar’ı anlatırken kişisel gözlemlerine dayanarak Hıristiyanlık’ta hoş karşılanmayan çok eşliliğin hükümdarlar ve zenginler dışında pek yaygın olmadığını belirtmiş, adaletin hızlı işleyişini, Türkler’in kanaatkârlığını, ibadet yerlerinin sessizliğini, hamamların temizliğini övmüştür. Postel’in sağlığında üç defa basılan bu eserin (1552, 1560, 1575) son baskısına daha önce Bartholomaeus Georgiewitz tarafından hazırlanarak yayımlanan bir Türkçe sözlüğün (De Turcorum ritu et moribus, Antwerpen 1544) tekrar düzene konulan ve Türk dili açısından önemli bir belge olan şekli eklenmiştir.

İslâm’ın ve Doğu edebiyatlarının bir hayranı olarak Kur’ân-ı Kerîm’i Latince’ye (Alcorani, Paris 1543), Ahd-i Cedîd’i Arapça’ya çeviren ve Fransa’da ilk defa Arapça’nın gramerini yazan Postel’in pek çok eseri bulunmaktadır (bir listesi için bk. Bouwsma, bibl.; bk. Secret, bibl.). Bunlardan yukarıda sayılanlardan başka La raison de la monarchie... (Paris 1551), Galya tarihini anlattığı L’historie mémorable des expéditions... (Paris 1552), kurulmasını tasarladığı yeni dünya düzeninde kadınların oynayacakları rolü Venedik’te rastladığı ermişlik iddiasında bulunan bir kadına gönderme yaparak açıkladığı Les très-merveilleuses victoires des femmes du nouveau monde... (Paris 1553) ve Description et charte de la terre sainte... (Paris 1553) adlı eserleri sayılabilir. Ayrıca on iki farklı dilin alfabesinin harflerini konu ettiği Linguarum duodecim characteribus differentium alphabetum (1538) adlı bir eseri bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 333-334 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.