REMÂDÎ

IV. (X.) yüzyılın başlarında Kurtuba’da (Córdoba) doğdu. Humeydî, onun Remâdî nisbesini Mağrib’de (veya Endülüs’te ya da İskenderiye-Berka arasında) bulunan Remmâde adlı yerle ilgili görürse de (Ceẕvetü’l-muḳtebis, s. 346) bu özellikle nisbet kuralı açısından doğru bulunmamış ve nisbenin “kül” (çamaşır külü) anlamındaki “remâd” ile ilgisi daha gerçekçi görülmüştür. Şairin İspanyol Rumencesi’nde lakabı Ebû Cenîs’tir (Ebû Cenîş). Bu dilde “cenisa” “kül” mânasında olduğundan Ebû Cenîs, Remâdî nisbesine tekabül eder. Bu durum onun muhtemelen gençliğinde çamaşır külü ticaretiyle uğraştığını gösterir (İbn Beşküvâl, II, 637; EI² [İng.], VIII, 419). Ebû Huneyş ve Ebû Sebîh künyeleri Ebû Cenîş’in hatalı şekilleridir. Kindî nisbesi soyunun Kinde kabilesine kadar uzandığını gösterir. Döneminin önde gelen edebiyatçıları, “Şiir Kinde’de başladı ve Kinde’de son buldu” sözüyle İmruülkays’ı ve Remâdî’yi kastetmişlerdir (İbn Dihye el-Kelbî, s. 3).

Sarakusta’da (Saragossa) bulunduğu kısa bir sürgün dönemi dışında Kurtuba’da yaşayan Remâdî’nin hayatındaki üç önemli olay Ebû Ali el-Kālî’ye bağlılığı, Hâcib Ca‘fer el-Mushafî’nin davasına sadakati ve Halve’ye olan aşkıdır. Küçük yaşta şiire ilgi duyan Remâdî âmâ şair ve edip Yahyâ b. Hüzeyl’den edebiyat ve şiir dersleri aldı. Endülüs Emevî Halifesi III. Abdurrahman tarafından 330 (942) yılında Bağdat’tan Endülüs’e davet edilen ve beraberinde Arap edebiyatıyla ilgili temel kaynakları ve ünlü şairlere ait birçok divanı da getiren Ebû Ali el-Kālî ile tanıştıktan sonra onun yanından hiç ayrılmadı ve kendisinden Kitâbü’n-Nevâdir’ini okudu. Kâlî’ye olan hayranlığını belirttiği, otuz beyti zamanımıza ulaşan (Seâlibî, II, 100) “Lâmiyye”sini nazmetti. Bu şiirindeki başarısından dolayı -daha önce İbn Hânî el-Endelüsî, İbn Derrâc ve Ebû Tâlib Abdülcebbâr’a verilmiş olan- “Mağrib’in Mütenebbîsi” unvanıyla anıldı. Kurtuba’da bir süre ders okutan Remâdî’den Zünnûnî Emîri Erkam b. Abdurrahman ve başkaları ders okudu, Ebû Bekir Mus‘ab İbnü’l-Faradî kendisinden bazı şiirlerini rivayet etti.

Endülüs Emevî halifeleri III. Abdurrahman, II. Hakem ve oğlu II. Hişâm döneminde yaşayan Remâdî, II. Hakem zamanında şöhrete kavuşarak sarayın en büyük şairi oldu. II. Hişâm’ın da önde gelen şairlerindendi. Ancak II. Hakem’in yönetimini beğenmeyen şiirler yazdığı, onu tahttan indirme ve İspanyol asıllı annesi Subh’a karşı tam bir teslimiyet içinde bulunan zayıf iradeli oğlu Hişâm’ın tahta geçmesini önleme, yerine III. Abdurrahman’ın torunu Abdurrahman b. Ubeydullah’ı tahta geçirme komplosuna karıştığı için Emevî Başveziri İbn Ebû Âmir el-Mansûr tarafından Medînetüzzehrâ’da hapse atıldı (367/978). Hapishanede kötü muameleye mâruz kalan Remâdî, “Kāfiyye” ve “Lâmiyye” kasidelerini burada yazdığı gibi kuşların özelliklerini tasvir ettiği Kitâbü’ṭ-Ṭayr adlı divanını da bu sırada kaleme aldı, her kasidenin sonunda hapisten kurtulması için şefaatçi olmasını talep ettiği Veliaht II. Hişâm’ı öven mısralara yer verdi. Dostlarının araya girmesiyle hapisten çıkarılıp Sarakusta’ya sürgüne gönderilen Remâdî, şehrin valisi Abdurrahman b. Muhammed et-Tücîbî’ye “Mîmiyye” adlı kasidesini sundu. İbn Ebû Âmir el-Mansûr tarafından kimseyle görüşmemesi şartıyla Kurtuba’ya dönmesine izin verildi. Nihayet tamamen affedilen Remâdî, İbn Ebû Âmir’in maiyetine girmeyi başardı ve 375’te (985) Berşelûne’ye (Barcelona) karşı yapılan harekâta katıldı. Endülüs Emevî Devleti’nin yıkılmaya yüz tuttuğu dönemde sefil bir hayat süren Remâdî, V. (XI.) yüzyılın ilk yıllarında (403/1013 veya 413/1022) malî sıkıntılar içinde Kurtuba’da öldü.

Kurtuba’nın parfümeri ve ziynet eşyasının satıldığı, bu sebeple kadınların uğrak yeri olan aktarlar (İşbîliye) kapısından bir cuma günü geçerken gördüğü bir câriyeye âşık olan Remâdî onunla konuşma imkânı buldu ve adının Halve olduğunu öğrendi. Câriye aynı yerde her cuma görüşebileceklerini söylediği halde Remâdî onu bir daha göremedi. Platonik aşkını şiirlerine yansıtan Remâdî, Halve’nin Sarakusta’da bulunduğu haberini alınca oraya hareket etti ve şehrin valisine sunduğu methiyenin nesîb bölümünde Halve’ye olan aşkından söz etti. Vali, Halve’nin câriyelikten kurtulması için gerekli olan 300 altını Remâdî’ye verdi (Ahmed Heykel, s. 299-300). Şairin Kurtuba’ya dönmesinden sonra unutulduğu anlaşılan bu aşk hikâyesi İbn Hazm’ın Ṭavḳu’l-ḥamâme’sinde, “Bir bakışta âşık olanlar bölümü”nde ilk sırada yer almış ve yaşanmış bir aşk hikâyesi olarak ayrıntılarıyla anlatılmıştır (s. 40-42). Remâdî’nin aşk hikâyesinin asıl şöhreti buradan kaynaklanmaktadır.

Döneminde Endülüs’ün en büyük şairlerinden sayılan Remâdî klasik temaların çoğunda eser vermiş, halk diline yakın bir yalınlıkta ve özensizliğe varan bir rahatlıkla kıssa üslûbunu andıran eserler ortaya koymuştur. En çok işlediği temalar medih, gazel ve tasvirle bazı siyasî hiciv ve eleştirilerdir. İbnü’l-Ebbâr, II. Hakem’in kardeşi Abdülazîz b. Abdülazîz’e methiye olarak yazılmış olan, bahçe ve çiçek tasvirleri içeren 100 beyitlik bir kasidesinden on mısra zikretmektedir (el-Ḥulletü’s-siyerâʾ, I, 211-212). Nilüfer, şebboy gibi çiçekler, ayrıca deniz, gemi, gök, bulut, şimşek, gece ve yıldızlarla güvercin, at ve bazı tasvirlerinde genellikle İmruülkays b. Hucr, Zeyd el-Hayl gibi şairlerin motiflerini kullanmışsa da tasvirlerindeki bazı teşbihleri orijinal bulunmuştur. Özellikle Halve için yazdığı gazel ve nesîblerinde aşk ve göz yaşı temalarını işlemiştir. Onun için nazmettiği gazellerle hapisteyken kaleme aldığı kasideleri daha özgündür. Aynı dönemde yazdığı Kitâbü’ṭ-Ṭayr’ından günümüze yalnız doğanla ilgili bir kasidesi (Lâmiyye) ulaşmıştır. Endülüs’e has müveşşah türünde de eserler veren Remâdî, bu türün ilk ustalarından İbn Abdürabbih’ten sonra ve Ubâde b. Mâüssemâ’dan önce müveşşah türüne bazı yenilikler getirmiş, “kufl”ler arasındaki kısa kıtalar olan “gusn”ları arttırmış, bunlarda halk dilini hatırlatan bir üslûp kullanmıştır. Bu sebeple İbn Senâülmülk, müveşşahlara dair olan Dârü’ṭ-ṭırâz’ında lafızlarının Remâdî tarzı olmasını iyi müveşşahın bir niteliği olarak saymıştır (İhsan Abbas, I, 229). Platonik aşkıyla ilgili gazellerinde müslümanların yönetimindeki İspanyollar’ın âyin ve kıyafetlerine dair verdiği bilgilerle siyasî eleştirileri tarihî açıdan önemli belgeler niteliğindedir. Remâdî’nin şiirlerinden çok azı zamanımıza ulaşmıştır ve bir divanının bulunup bulunmadığı bilinmemektedir. Şiirlerinin bir kısmını Ebû Bekir İbnü’l-Faradî ve İbn Abdülber en-Nemerî rivayet etmiştir. Tarih, biyografi ve edebiyat kaynaklarında yer alan bazı şiirlerini Mâhir Züheyr Cerrâr Şiʿru’r-Remâdî Yûsuf b. Hârûn adıyla bir araya getirmiştir (Beyrut 1400/1980).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 552-553 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.