https://islamansiklopedisi.org.tr/ruyani-abdulvahid-b-ismail
415 (1024) yılında Taberistan’daki Rûyân şehrinde doğdu. İlim ehli bir aileye mensup olup temel bilgileri babasından ve dedesinden aldı. Tahsil için Buhara, Gazne, Nîşâbur ve Merv gibi şehirleri dolaştı. Muhammed b. Beyân el-Kâzerûnî ile Nâsır b. Hüseyin el-Ömerî el-Kureşî’den fıkıh okudu. Abdülgāfir b. Muhammed el-Fârisî, Muhammed b. Abdurrahman et-Taberî, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Belhî, Ebû Osman İsmâil b. Abdurrahman es-Sâbûnî, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Mâverdî, Muhammed b. Abdülazîz el-Kantarî, Abdullah b. Ca‘fer el-Habbâzî gibi âlimlerden hadis dinledi. Kendisinden Ebû Tâhir es-Silefî, Muhammed b. Abdülbâkī el-Cürcânî, İbrâhim b. Ali el-Mevsılî, Zübeyr b. Muhammed el-Cerkûhî, Süleyman b. Muhammed el-Kassârî, Abdülvâhid b. Ahmed et-Temîmî, Ahmed b. Muhammed el-Fûşencî, Hibetullah b. Sa‘d et-Taberî ve diğer bazı âlimler hadis rivayet ettiler.
Taberistan ve Mâverâünnehir bölgelerindeki şehirlerde öğrenimini tamamlayan Rûyânî, Âmül’e yerleşerek Nizâmülmülk tarafından burada adına inşa ettirilen medresede ders vermeye başladı. Bir müddet Taberistan kadılığı görevinde bulunduktan sonra geçtiği Rey şehrinde müderrisliğe devam etti, ancak burada uzun müddet kalmayıp İsfahan’a gitti. İsfahan’da bazı eserlerini yazarak tekrar Âmül’e döndü. Verdiği bir fetva sebebiyle İsmâiliyye (Melâhide) mezhebine mensup bazı kimseler tarafından 10 veya 11 Muharrem 502’de (20 veya 21 Ağustos 1108) Âmül Camii’nde öldürüldü. Bazı kaynaklarda olayın 501 (1107) yılında meydana geldiği de kaydedilir.
Devrinde Şâfiî fakihlerinin önde gelenlerinden sayılan Rûyânî bu mezhep fıkhına hâkimiyetini, “Şâfiî’nin kitapları yansa onları ezberimden yazdırırım” sözüyle dile getirmiş, bu özelliği sebebiyle zamanın Şâfiî’si diye anılmıştır. Üstün ahlâkı ve derin bilgisi sayesinde herkesin sevgi ve saygısını kazanmıştı. Nizâmülmülk de kendisine hürmet eder ve ikramda bulunurdu.
Eserleri. 1. Baḥrü’l-meẕheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Şâfiî mezhebinin en hacimli kitaplarından biri olup Mâverdî’nin el-Ḥâvî’si ile yapılan bir karşılaştırmada düzen ve tertip bakımından el-Ḥâvî’nin daha üstün olduğu kabul edilmişse de Baḥr’ın el-Ḥâvî’deki bilgilerin yanında başka pek çok ayrıntıyı kapsadığı belirtilmiştir. Şâfiî mezhebine ait görüşler yanında diğer mezheplerin görüşlerine yer verilmesi esere mezheplerarası mukayeseli bir fıkıh kitabı niteliği kazandırmıştır. Nâdir meseleleri ihtiva etmesi bakımından dikkat çeken eser hakkında, “Baḥr’dan ne kadar nakilde bulunursan bulun sakıncası yoktur” sözü meşhur olmuştur. Birçok yazma nüshası bulunan Baḥrü’l-meẕheb Ahmed İzzû İnâye ed-Dımaşkī tarafından on dört cilt halinde yayımlanmıştır (Beyrut 1423/2002).
2. Ḥilyetü’l-müʾmin fi’l-fürûʿ (TSMK, III. Ahmed, nr. 761). Rûyânî bu eserinde Baḥr’da takip ettiği metodun aksine nakille yetinmeyip ictihad ve tercihe ağırlık vermiş, birçok meselede Şâfiî mezhebinden ayrılarak Mâlikî mezhebinin görüşlerini tercih etmiştir.
Rûyânî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-Kâfî fi’l-fürûʿ (muhtasar bir eserdir), Menâṣîṣü’l-İmâm eş-Şâfiʿî, el-Mübtedî, el-Furûḳ, et-Taḥbîr, et-Tecribe, et-Tehẕîb fî ġarîbi’l-ḥadîs̱, Ḥaḳīḳatü’l-ḳavleyn (Kitâbü’l-Ḳavleyn ve’l-vecheyn), el-ʿAvâlî.
BİBLİYOGRAFYA
Abdülvâhid b. İsmâil er-Rûyânî, Baḥrü’l-meẕheb (nşr. Ahmed İzzû İnâye ed-Dımaşkī), Beyrut 1423/2002, neşredenin girişi, I, 7-9.
Şîrâzî, Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾ (nşr. Halîl el-Meys), Beyrut, ts. (Dârü’l-kalem), s. 247.
Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), III, 166.
a.mlf., et-Taḥbîr fi’l-muʿcemi’l-kebîr (nşr. Münîre Nâcî Sâlim), Bağdad 1395/1975, I, 251, 293, 312.
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam (Atâ), IX, 160.
İbn İsfendiyâr, Târîḫ-i Ṭaberistân (nşr. Abbas İkbâl), Tahran, ts. (Kitâbhâne-i Hâver), I, 123.
Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî, et-Tedvîn fî aḫbâri Ḳazvîn (nşr. Azîzullah el-Utâridî), Beyrut 1408/1987, I, 312; II, 62, 108, 109, 111, 119.
Nevevî, Tehẕîbü’l-esmâʾ ve’l-luġāt, Beyrut 1416/1996, II, 552.
İbn Hallikân, Vefeyât, III, 198-199.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIX, 260-261.
a.mlf., el-ʿİber, IV, 4, 189.
İbn Kesîr, el-Bidâye, XII, 170-171.
İbn Receb, Câmiʿu’l-ʿulûm ve’l-ḥikem, Beyrut 1408, s. 307.
İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 256.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 226, 355, 518, 674; II, 1178, 1378, 1456, 1579, 1957.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 4.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 673.
Îżâḥu’l-meknûn, II, 130.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 634.
Browne, LHP, II, 357-358.
Muʿcemü’l-maḫṭûṭâti’l-mevcûde fî mektebâti İstânbûl ve Ânâṭûlî (haz. Ali Rıza Karabulut), [baskı yeri ve tarihi yok], II, 860.
