https://islamansiklopedisi.org.tr/salar-ceng
2 Ocak 1829’da Haydarâbâd’da (Dekken) doğdu. Asıl adı Mîr Türâb Ali’dir. Şücâüddevle, Muhtârülmülk gibi unvanlarla tanınır. Behmenîler’den itibaren Dekken siyasetinde önemli rol oynayan, Âdilşâhîler, Bâbürlüler ve Haydarâbâd Nizamlığı’nda idarî görevlerde bulunan İran asıllı bir seyyid ailesine mensuptur. Küçük yaşta iken babası vefat ettiği için Haydarâbâd nâzırı olan amcası Nevvâb Sirâcülmülk tarafından yetiştirildi. Arapça, Farsça ve İngilizce öğrendi. 1848’de vergi tahsildarı olarak devlet hizmetine girdi. 1853’te amcasının vefatı üzerine onun yerine devlet nâzırlığına (başvezir) getirildi. Ertesi yıl Arapça, Farsça, Urduca Maratha ve İngilizce eğitim veren Dârülulûm’u kurdu. Büyük Hint ayaklanmasına kadar (1857) idarî reformlarla uğraştı. Bu ayaklanma sırasında yaşanan belirsizlikler Haydarâbâd Nizamı Nâsırüddevle’nin ölümüyle iyice derinleşti. İngilizler bu dönemde kendilerine bağlı kalarak Haydarâbâd’da güvenliği ve düzeni koruyan Sâlâr Ceng’e destek verip onun görevden alınması için başlatılan girişimleri engellediler. Sâlâr Ceng 1869’da Nizam Efdalüddevle’nin vefatı üzerine yerine geçen oğlu Mîr Mahbûb Ali Han’ın henüz üç yaşında olması sebebiyle Emîr-i Kebîr Bahâdır ile birlikte saltanat nâibi olarak tayin edildi. 1876’da İngiltere’yi ziyareti sırasında kraliçe Victoria tarafından kabul edildi. Oxford Üniversitesi tarafından kendisine Diplôme de Compétence en Langue (D. C. L.) unvanı ve Londra’nın hemşerilik pâyesi verildi. Emîr-i Kebîr Bahâdır 1877’de vefat edince yerine nâibliğe Sâlâr Ceng’in üvey kardeşi Nevvâb Vikārülumre getirildi. Vikārülumre’nin ölümünün ardından Sâlâr Ceng bütün idarî yetkileri eline aldı. 8 Şubat 1883’te koleradan öldü. Yerine oğlu II. Sâlâr Ceng (Mîr Laik Ali Han) geçti ve üç yıl süreyle görevde kaldı. Torunu III. Sâlâr Ceng de (Mîr Yûsuf Ali Han) 1912’den itibaren bu görevi iki yıl müddetle yürüttü ve sağlık sorunları sebebiyle istifa etti. Aile bu görevi 1948 yılına kadar sürdürdü.
Görevde bulunduğu otuz yıl içerisinde malî, hukukî, idarî ve kültürel reformlar gerçekleştiren Sâlâr Ceng modern Hindistan tarihinin en önemli devlet adamlarından biridir. Kültür varlıkları ve İslâmî yazmalara meraklı olan Sâlâr Ceng’in ailesi döneminden kalma eserler, özellikle III. Sâlâr Ceng adına 1951’de açılan çok zengin müzede (Salar Jung Museum) muhafaza edilmektedir. III. Sâlâr Ceng babasından naklen, İngilizler’in 1857 olayları sırasında Osmanlı halifesinden Hint müslümanlarının İngilizler’e kaşı savaşmamasını isteyen bir mektup temin ederek camilerde okuttuklarını, bu mektubun olayların bastırılmasında büyük etkisi olduğunu söyler.
BİBLİYOGRAFYA
Syed Hossain Bilgrami, Memoirs of Sir Salar Jung, Shuja ud-Davla, Muhtar ul-Mulk, Bombay 1883.
M. A. Nayeem, The Salar Jungs, Mir Turab Ali Khan, Mir Laiq Ali Khan, Mir Yousuf Ali Khan, Hyderabad 1986.
R. Bharati, Hyderabad and British Paramountcy: 1858-1883, New Delhi 1988.
H. R. Lynton, My Dear Nawab Saheb, New Delhi 1991.
V. K. Bawa, Hyderabad under Salar Jang, New Delhi 1996.
K. Leonard, “The Hyderabad Political System and its Participants”, JAS, XXX/3 (1971), s. 569-582.
T. W. Haig, “Sâlâr-Ceng”, İA, X, 111.
a.mlf., “Sālār Djang”, EI2 (İng.), VIII, 924-925.
Azmi Özcan, “Haydarâbâd Nizamlığı”, DİA, XVII, 32-34.
“Salar Jung”, Encyclopaedia of Muslim Biography: India, Pakistan, Bangladesh (ed. N. Kr. Singh), New Delhi 2001, V, 61-68.
