ŞERÎŞÎ

557 (1162) yılında Endülüs’ün Şerîş (Jerez de la Frontera) şehrinde doğdu. Çocukluk ve gençlik yıllarını burada geçirdi. İlk öğrenimini burada Kādî Ebû Bekir b. Ezher el-Hucrî, Kādî Ebü’l-Hasan b. Lübbâl (Lebbâl), Ebû Bekir b. Mâlik, Ebû Bekir b. Ubeyd es-Seksekî gibi hocalardan yaptı. Daha sonra İşbîliye (Sevilla), Mâleka (Malaga) ve Sebte’ye (Ceuta), ayrıca Fas ve Mısır’a gitti. İşbîliye’de Ebû Abdullah İbn Zerkūn, Ebü’l-Hüseyin İbnü’s-Sâlif, Nücbe b. Mikdâm ve ünlü seyyah İbn Cübeyr; Mâleka’da İbnü’l-Fahhâr, İbn Ubeydullah, Ebü’s-Sabr Eyyûb b. Abdullah el-Fihrî ve Ebü’l-Hasan en-Nakarâtî’nin derslerine devam etti. Ebü’l-Hasan Nücbe (b. Mikdâm [?]), Mus‘ab b. Muhammed (İbn Ebü’r-Rukeb) el-Huşenî ve İbn Harûf gibi dilcilerden rivayette bulundu. Dil, edebiyat ve özellikle nahiv alanında kendini yetiştirdi. Ardından Belensiye (Valencia), Mürsiye (Murcia) ve Kahire gibi ilim merkezlerinde ders verdi. Özlemini ifade ettiği bir şiirinden (Makkarî, II, 116, 392) onun Dımaşk’a kadar gittiği ve bir müddet orada kaldığı anlaşılmaktadır. Hayatının sonuna kadar değişik ülke ve şehirlerde hocalık yaptı ve birçok öğrenci yetiştirdi. Bunlar arasında 615 (1218) yılında Şerîş’te icâzet verdiği, hocalarının biyografileriyle onlardan okuduğu derslere dair Bernâmecü Şüyûḫi’r-Ruʿaynî adlı eserin müellifi Ebü’l-Hasan er-Ruaynî ile 616’da (1219) Belensiye’de icâzet verdiği et-Tekmile li-Kitâbi’ṣ-Ṣıla sahibi İbnü’l-Ebbâr ve İbn Fertûn gibi şahsiyetler vardır. Şerîşî ömrünün sonlarına doğru Şerîş’e döndü ve burada vefat etti. Gerek eserleri gerekse kaynaklardaki bilgiler onun daha çok nahiv ve lugat ilmi sahalarında öne çıktığını göstermektedir. Ayrıca dil, edebiyat ve aruz alanında geniş bilgi sahibiydi. Bunun yanında Şerîşî’nin rivayetlerine güvenilir, dili fasih, nesri güçlü bir âlim olduğu belirtilir. Bazı eserlerde şiirlerinden parçalara yer verilmiştir (meselâ bk. a.g.e., II, 116; III, 446). Fakat onun asıl şöhreti Harîrî’nin el-Maḳāmât’ı üzerine yazdığı şerhlere dayandığından “Şârihu’l-Makāmât” lakabıyla da anılmıştır.

Eserleri. Şerîşî’nin nahiv, lugat, edebiyat, şiir ve aruz sahasında kaleme aldığı belirtilen eserlerinden çok azı günümüze ulaşmıştır. Bazı âlimler onun el-Maḳāmât üzerine üç şerh yazdığını, bunlardan büyük (mutavvel/kebîr) olanın edebiyat, orta hacimde olanın (mutavassıt/vasat, Leiden Üniversitesi Ktp., nr. 415) dil (lugat ve gramer) ağırlıklı ve küçük olanın (muhtasar/sagīr) özet mahiyetinde olduğunu, bazıları da iki şerh kaleme aldığını, birincisinin edebiyat, ikincisinin dil ağırlıklı şerh niteliği taşıdığını söylemiştir (Ruaynî, I, 90). Bugün mevcut olup yayımlanan şerh büyük olanıdır. Şerîşî, eserini 586-595 (1190-1199) yılları arasında otuz beş-kırk yaşlarında iken yazmış ve Muvahhid Emîri Ebû Yûsuf el-Mansûr’a takdim etmiştir. Bu şerh el-Maḳāmât üzerine yazılan otuz beşten fazla şerh arasında (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1787-1791) en hacimli, en kapsamlı ve en faydalı olanıdır. Ayrıca eski Arap edebiyatına dair önemli bir kaynak ve edebî ilimler sahasında bir tür ansiklopedik eser mahiyetindedir. Özellikle Endülüs ve Mağrib’deki Arap edebiyatı ve temsilcilerine dair içerdiği malzeme önemlidir (I-II, Bulak 1284, 1300; nşr. Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî, I-IV, Kahire 1300, 1306, 1314, 1373/1953; I-IV, Beyrut, ts.). Eserin ilmî neşri Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim tarafından gerçekleştirilmiştir (Kahire 1969; Beyrut 1413/1992). Şerîşî’nin diğer eserleri de şunlardır: Şerḥu’l-Îżâḥ (Ebû Ali el-Fârisî’nin nahve dair eserinin şerhidir); Şerḥu’l-Cümel (Ebü’l-Kāsım ez-Zeccâcî’nin nahivle ilgili eserinin şerhidir; Kâtib Çelebi bu şerhi Abdülkāhir el-Cürcânî’nin el-Cümel’inin şerhi diye kaydetmiştir [Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 603]); Şerḥu ʿarûżi’ş-şiʿr/Kitâbü’l-ʿarûż; Meşâhîrü Ḳaṣâʾidi’l-ʿArab; Muḫtaṣaru Nevâdiri’l-Ḳālî (Ebû Ali el-Kālî’ye ait eserin muhtasarıdır); Bernâmec (hocalarının biyografileriyle onlardan yaptığı rivayetlere ve okuduğu derslere dairdir); et-Taʿlîḳātü’l-vefiyye (İbn Mu‘tî’nin nahve dair el-Elfiyye’sinin şerhidir). Yahyâ Muhammed Nebevî ve Abdülmecîd Hâtır eş-Şerîşî ve Şerḥuhû li-Maḳāmâti’l-Ḥarîrî adıyla bir eser kaleme almışlardır (Zekāzîk 1986).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 6-7 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.