ŞERTÛNÎ, Reşîd b. Abdullah

Lübnan’ın Cebelilübnan vilâyetine bağlı Şûf kazasının Şertûn köyünde doğdu. Kisrüvân’daki Mâr Abde (Abdâ) Herheriyyâ okulunda öğrenim gördü. Çalışkanlığı ve zekâsıyla arkadaşları arasında temayüz etti. Arapça, Süryânîce ve Fransızca’sını geliştirdi. Özellikle sarf, nahiv, belâgat ve hitâbette ileri bir düzeye ulaştı. Tahsilini tamamlayınca Ayntirâz ve Ayntûre (Antûre) hıristiyan okullarında bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra Beyrut’taki Cizvitler’in yanında kendini ilme, eğitim ve basın hizmetine verdi; okul kitapları yazdı, metin neşri ve kitap tercümesiyle meşgul oldu. Beyrut’taki Cizvit (el-Âbâü’l-Yesûiyyûn) Fakültesi’nde yirmi üç yıl Arap dili ve edebiyatı, Mârûnîler’e ait Kıddîs Yûsuf Fakültesi’nde hitâbet ve belâgat dersleri verdi. Cizvitler’in el-Beşîr gazetesinde on beş yıl muharrirlik yaptı (1891-1906). Aḳrebü’l-mevârid adlı sözlüğün müellifi, ağabeyi Saîd eş-Şertûnî gibi aktif bir kişiliğe sahipti. Telif yöntemi, anlatım ve üslûp açısından öğrencilerle gençler üzerinde büyük etki bıraktı. “Muallim” lakabıyla anılan Reşîd eş-Şertûnî, XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarında modern eğitim yöntemlerini uygulayan eğitimcilerin öncülerinden biri oldu. Arap grameriyle belâgatının öğretiminde talebenin vaktini boşa harcamasına yol açan eski kitaplara karşı bir mücadele başlattı. Fransızca gramerleri esas alarak modern gramer kitapları dizisi hazırladı. Aynı yöntemle belâgat kitapları yazmak istediyse de ömrü buna yetmedi. 1905 yılı sonlarında Kahire’deki Cizvit okuluna giden Şertûnî burada bir yıl kadar Arap dili ve edebiyatı dersleri verdi. 1906 yazını ailesinin yanında geçirmek üzere geldiği Lübnan’da hastalandı ve 23 Ekim 1906’da öldü, Şertûn köyündeki babasının kabri yanına defnedildi.

Eserleri. A) Telif. 1. Mebâdiʾü’l-ʿArabiyye fi’ṣ-ṣarf ve’n-naḥv (I-IV, Beyrut 1900, 1902, 1905, 1906, 1910, 1924, 1933, 1957, 1960). Arap gramerinin modern dil öğretimi yöntemlerine uygun biçimde hazırlanan ilk serilerdendir; yazıldığı zamandan günümüze kadar Lübnan, Suriye, Mısır ve Türkiye gibi ülkelerde büyük ilgi görmüştür. Eserde ilk ciltten son cilde kadar titiz bir bölümlemeyle konular özlü anlatımdan ayrıntılara doğru gittikçe genişleyen kademeli bir yöntemle ele alınmış, bu arada örnekler ve alıştırmalarla takviye edilmiştir. Eser bu özelliklerinden dolayı uzun süre okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur.

2. Miftâḥu’l-ḳırâʾe ve’l-ḫaṭ ve’l-ḥisâb. İlkokullar için modern yöntemle hazırlanan eser resimli olup güzel ahlâka yönlendirici metinler içerir (Beyrut 1909).

3. Temrînü’ṭ-ṭullâb fî (ḳavâʿidi)’t-taṣrîf ve’l-iʿrâb I-II. Çok rağbet gördüğünden defalarca basılmıştır (Beyrut 1886, 1888, 1899). Eserdeki temrinlerin çözümünü içeren bir öğretmen kitabı da mevcuttur.

4. et-Tuḥfetü’l-edebiyye fi’l-ḳırâʾati’l-ʿArabiyye (Beyrut 1899, 1902, 1907).

5. Nehcü’l-Mürâsele (Kitâbü’l-Mürâselât). Çeşitli konularda kompozisyon ve mektup örneklerinden ibarettir (Beyrut 1887).

6. Ḫutbe S̱enâʾiyye (Beyrut 1897).

7. el-Mecâmiʿu’l-Mârûniyye (Beyrut 1904). Müellifin bunların dışında Arap dili ve edebiyatı ile Mârûnî tarihine dair yayımlanmamış eserleri bulunmaktadır.

B) Tercüme. Şertûnî’nin Fransızca’dan Arapça’ya olan çevirileri şunlardır: Dû Kûbiye el-Yesûî, ez-Zenbeḳatü’l-behiyye fî sîreti rehbeneti’l-Yesûʿiyye (Beyrut 1885); Reyḥânetü’l-eẕhân fî sîreti Mâr Liyûs Ganzâġa ve Mâr Stenslâvus Kustekâ (Beyrut 1885); et-Tevfîḳ beyne’l-ʿilm ve Sifri’t-Tekvîn; Maẓharü’ṣ-ṣalâḥ fî sîreti’l-Ḳıddîs Alfons Rodrikes el-Yesûʿî (Beyrut 1887); Martin el-Yesûî, Târîḫu Lübnân el-ḳadîm (Beyrut 1899, 1980); Rîgû el-Yesûî, es-Seferü’l-ʿacîb ilâ bilâdi’ẕ-ẕeheb; Henri Lammens, Ḥabîsü Buḥayreti Ḳuds; er-Riḥletü’s-Sûriyye fî Emrika’l-vüsṭâ ve’l-cenûbiyye; Tûncûrcî el-Yesûî, ʿİlmü’l-felsefe; Kalbis Lînîfer, Ḫitâb fî Külliyyeti’l-Ḳıddîs Yûsuf (Beyrut 1886); Menâretü’l-aḳdâs (Beyrut 1895-1896); Târîḫu’ṭ-Ṭâʾifeti’l-Mârûniyye (Beyrut 1890); Silsiletü’l-Beṭariḳati’ṭ-Ṭâʾifeti’l-Mârûniyye (Beyrut 1898); Şerḥu’t-Tekrîsât ve’ş-Şertûniyye (Beyrut 1902).

Müellifin ayrıca el-Beşîr, el-Meşriḳ, el-Miṣbâḥ gibi gazete ve dergilerde makaleleriyle Stefan ed-Düveyhî’nin tarih kitaplarıyla ilgili neşir çalışmaları vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 13-14 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.