İSMAİL DURMUŞ

Müellif toplam 233 madde veya madde bölümü telif etmiştir.

TDV İslâm Ansiklopedisi’ne katkıda bulunduğu ilim dalları:

Arap Dili ve Edebiyatı, İranî Diller ve Edebiyatları, İslam Felsefesi ve Ahlak, İslam Tarihi ve Medeniyeti, Türk Dili ve Edebiyatı

Müellifin özgeçmişi

Kütahya’da doğdu (1949). Kayseri İmam-Hatip Okulu (1969), Haydarpaşa Lisesi (İstanbul, 1970) ve İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nden mezun oldu (1973). Samsun Yüksek İslâm Enstitüsü Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde “Kur’an’da Teşbih” başlıklı öğretim üyeliği tezini tamamladı (1980). Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde “Cahiliye Şiirinde ve Kur’an’da Teşbih” adlı teziyle doktor unvanı aldı (danışman: Doç.Dr. Muharrem Çelebi, 1988). “Safedî ve Gavâmız es-Sıhâh’ı” başlıklı takdim teziyle doçent (1993), “Arap Dili ve Belagatı İncelemeleri” ve “Arap Edebiyatından Seçilmiş Şahsiyetler” adlı çalışmalarıyla profesör (1999) oldu.

Öğrencilik yıllarında başladığı imam-hatiplik görevinin ardından, Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu’nda bir yıl raportör görevlisi olarak çalıştı. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde bir yıl öğretmenlikten sonra, Samsun Yüksek İslâm Enstitüsü’nde Arap dili ve edebiyatı asistanı olarak görev yaptı (1976-1980). Belçika’nın Anvers (Antwerpen) şehrinde çeşitli okullarda İslâm din dersi öğretmeni olarak çalıştı (1980-1984). Öğretim görevlisi olarak atandığı Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde doktorasını tamamladı ve öğretim üyesi olarak çalışmaya devam etti (1984-1994). Sonra Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne geçti, öğretim üyeliğinin yanı sıra Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı başkanlığı görevinde bulundu ve bu fakülteden emekli oldu (1994-2009). 2011-2012 eğitim öğretim yılında intisap ettiği İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyeliğine halen devam etmektedir.

Başlangıcından itibaren müellif olarak katkıda bulunduğu TDV İslâm Ansiklopedisi’ne 1995 yılından itibaren Arap Dili ve Edebiyatı İlim Heyeti başkanı olarak hizmet verdi; 233 madde veya madde bölümü telif etti, çok sayıda maddenin ilmî redaksiyonunu yaptı. TDV İslâm Ansiklopedisi’ne hizmetleri sebebiyle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın, “Yüzyılın İslam Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında hizmet ödülüne layık görüldü (2014).

İlmî ve akademik çalışmaları Arap dili ve belagatı alanında yoğunlaşan İsmail Durmuş’un, Çeviri Sanatının Esasları (İstanbul 2018) adlı bir kitabı ve Kur’ân Mecazları (Şerif er-Radî’den, İstanbul 2016) adlı bir tercümesi bulunmaktadır.

Güncelleme Tarihi: 01.07.2019

Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri

ABDÜNNÂFİ İFFET EFENDİ
Son devir Osmanlı devlet ve ilim adamı.

ADALI, Şeyh Mustafa
Osmanlı devri Arap dil bilgisi âlimi.

ÂMİDÎ, Hasan b. Bişr
Arap dili ve edebiyatı münekkitlerinden.

ÂSÂRÎ
Bedîiyyeleriyle tanınan şair, hattat, Arap dili ve edebiyatı âlimi.

ATTÂR, Ahmed Abdülgafûr
Suudi Arabistanlı yazar, edip ve şair, yayıncı, gazeteci.

el-AVÂMİLÜ’l-MİE
Arapça’da kelimelerin i‘rabına tesir eden âmillerin özeti mahiyetindeki kitaplara verilen genel ad.

CÂRİM, Ali
Arap dili ve edebiyatı âlimi, eğitimci, şair, tarihî romanlarıyla tanınan yazar.

CÎM
Arap alfabesinin beşinci harfi.

EBYÂRÎ, İbrâhim İsmâil
Mısırlı nâşir, tarihçi, edip ve yazar.

el-EMSİLE
Arapça kelimelerin çekim kılavuzu olarak hazırlanan anonim sarf kitabı.

FAHR
Arap şiirinde kasidenin bir bölümü.

FASIL
Arap edebiyatında cümlelerin “ve” bağlacı ile birbirine bağlanmaması anlamında bir meânî terimi.

FIKHÜ’l-LUGA
Medeniyet araştırmalarına vesile olmak üzere dil incelemelerini kapsayan ve filoloji ile eşdeğer görülen terim; dilin genel kanunlarına ilişkin konuları kapsayan dil bilimi dalı.

FREYTAG, Georg Wilhelm
Arapça-Latince sözlüğüyle tanınan Alman şarkiyatçısı.

GAYN
Arap alfabesinin on dokuzuncu harfi.

GAZZÂL, Ahmed b. Mehdî
Saltanat kâtibi, elçi, edip ve şair.

GERMANUS, Julius
Mühtedi Macar şarkiyatçısı.

HÂ
Arap alfabesinin altıncı harfi.

HÂ
Arap alfabesinin yedinci harfi.

HÂ
Arap alfabesinin yirmi altıncı harfi.

HAFÂCÎ, Muhammed Abdülmün‘im
Arap dili ve edebiyatı âlimi, şair ve tarihçi.

HAFSA er-REKÛNİYYE
Gırnatalı kadın şair.

HALEBÎ, Ahmed b. Abdülhay
Hz. Peygamber için yazdığı methiyeleriyle tanınan sûfî, edip ve şair.

HALEF el-AHMER
Arap dil âlimi, şiir râvisi ve şair.

HAMÂSE
Arap edebiyatında kahramanlık şiirleri ve bu adla düzenlenen antoloji türü.

HARF / 1. Bölüm
Dildeki seslerin yazı ve çizgi türü sembolleri için kullanılan terim.

HASR
Bir ifade içinde bir lafzın veya lafızlar kümesinin diğerlerine özel şekilde tahsis edilmesi anlamında meânî terimi.

HAZİF / 1. Bölüm
Bazı harfleri kullanmadan gerçekleştirilen söz sanatı.

HEMZE
Elifbâ ve ebced tertiplerinde ilk harf olan elifin aslî şekli.

HEZL / 1. Bölüm
Ciddi fikirlerin mizahî bir anlatımla dile getirildiği edebî tür.

HİCİV / 2. Bölüm: Arap Edebiyatı
Bir kişi, kurum veya toplumu alaylı tarzda eleştirme ve eleştiri metinlerinin oluşturduğu edebî tür.

HUREYMÎ
Methiye ve mersiyeleriyle tanınan Türk asıllı Arap şairi.

HUSRÎ, Ali b. Abdülganî
Kuzey Afrikalı kıraat âlimi, şair ve edip.

HUSRÎ, Ebû İshak
Zehrü’l-âdâb adlı eseriyle tanınan edip ve şair.

HÜSN-i MATLAB
Talep ifadelerinin güzel olması anlamında edebiyat terimi.

HÜSN-i TA‘LÎL / 1. Bölüm
Bir olay ve olgunun kendisini veya oluş şeklini gerçeğinden farklı sebeplere bağlama amacıyla yapılan edebî sanat.

ITNÂB / 1. Bölüm
Bir düşüncenin gereğinden fazla sözle ifade edilmesi anlamında belâgat (meânî) terimi.

ITTIRAD
Övülen veya yerilen kimseye ve soyuna ait isimlerin bir beyitte sıralanması anlamında bir edebî sanat.

INSTITUT FRANÇAIS des ÉTUDES ARABES
Şam’da kurulan Arap araştırmaları enstitüsü.

İBN ABDÜNNÛR
Arap dili ve kıraat âlimi.

İBN AHMER
Muhadramûn şairlerinden.

İBN BERRÎ
Lugat ve nahiv âlimi.

İBN BERRÎ et-TÂZÎ
Faslı kıraat ve Arap dili edebiyatı âlimi.

İBN BESSÂM el-BAĞDÂDÎ
Siyasî hicivleriyle tanınan şair ve edip.

İBN EBÜ’l-İSBA‘
Bedî‘ ilmine dair eserleriyle tanınan edip ve şair.

İBN EBÜ’r-REBÎ‘
Endülüslü nahiv ve tefsir âlimi.

İBN HÂTİME
Şair, tabip ve tarihçi.

İBN HAZM / 5. Bölüm: Dil ve Edebiyat
Zâhirî mezhebinin en büyük temsilcisi, usulcü, fakih, muhaddis, tarihçi, edip ve şair.

İBN KEYSÂN
Dil, edebiyat, tefsir ve hadis âlimi.

İBN ZÂKÛR
Edip, şair, fakih ve tarihçi.

İBN ZÜMREK
Endülüslü vezir, kâtip ve şair.

İBNÜ’l-A‘RÂBÎ, Ebû Abdullah
Lugat âlimi ve şiir râvisi.

İBNÜ’l-ESÎR, Ziyâeddin
Belâgat âlimi, münekkit ve vezir.

İBNÜ’l-HAŞŞÂB
Şerh ve reddiyeleriyle tanınan dil ve edebiyat âlimi.

İBNÜ’l-MUKAFFA‘ / 1. Bölüm
İran asıllı mütercim, edip ve kâtip.

İBNÜ’l-MU‘TEZ
Abbâsî halifesi, edip, münekkit ve şair.

İBNÜ’n-NAHVÎ
el-Ḳaṣîdetü’l-münferice adlı manzumesiyle tanınan şair ve nahiv âlimi.

İBNÜ’n-NEHHÂS el-HALEBÎ
Arap dili ve edebiyatı âlimi.

İBNÜ’r-RÛMÎ
Hicivleriyle tanınan Arap şairi.

İBNÜ’l-VERDÎ, Zeynüddin
Tarih, fıkıh, dil ve edebiyat âlimi, mutasavvıf ve şair.

İBRÂHİM ENÎS AHMED
Arap dünyasında modern dil bilimi araştırmalarının öncüsü.

İDMÂC
Bir sözün açık ve kapalı iki anlam ve tema içermesi şeklindeki bedîî sanat.

İFTİNÂN
Bir sözde iki farklı temanın birleştirilmesini ifade eden edebî sanat.

ÎHÂM
Bir ifadenin kastedilenin dışında bir anlaşılmaya yol açması mânasında bedîî sanat.

İHBÂR
Muhatabı bilgilendirme amacı taşıyan söz çeşidi anlamında meânî terimi.

İHTİBÂK
Sözden zıt veya benzer unsurlardan birinin atılarak diğerinin ona delâletiyle yetinmek anlamında edebî sanat.

İKTİBAS / 1. Bölüm
Kur’an ve hadisten alınmış bir ibareyi cümleye yerleştirmek anlamında edebî sanat.

İKTİDÂB
Şiir ve nesirde tema ve konular arasında ilgi kurmadan geçiş yapmak anlamında bedî‘ ilmi terimi.

İKTİDÂR
Bir düşünceyi çeşitli edebî sanatlarla ifade etme anlamında bir terim.

İKTİSÂS
Bir âyette geniş olarak geçen bir söz, haber veya hikâyenin Kur’an’ın bir başka yerinde veciz şekilde nakledilmesi anlamında bedî‘ ilmi terimi.

İKTİTÂ‘
Kelimelerden harf atarak kısaltma yapma anlamında meânî terimi.

İLTİFÂT
Bir ifadede sözün yönünü birdenbire değiştirerek üslûp farklılığı meydana getirme anlamında edebî sanat.

İNŞÂ / 1. Bölüm
Resmî yazışmaları belirten edebî tür, dil bilimi ve fıkıhta haber karşıtı olarak kullanılan bir ifade kategorisi.

İNTİHÂ
Edebî eserlerin güzel bir sözle bitirilmesi anlamında bedî‘ ilmi terimi.

İNTİHAL
Başkasına ait bir söz veya şiiri sahiplenmek anlamında edebiyat terimi.

İRDÂF
Söz içinde tâbi unsur anılarak metbûun anlatıldığı bedî‘ sanatı.

İRSÂD
Sözün önünde sonuna delâlet eden bir kısım bulunması anlamında edebî sanat.

İRSÂL-i MESEL / 1. Bölüm
Açıklama ve pekiştirme amacıyla söz arasında mesel ve vecize söyleme anlamında edebî sanat.

İRTİCÂL
Şiiri (veya güzel sözü) önceden hazırlanmadan, düşünüp tasarlamadan içe doğduğu gibi söylemek anlamında edebiyat terimi.

İSFERÂYÎNÎ, İsâmüddin
Arap dili, kelâm ve mantığa dair şerh ve hâşiyeleriyle tanınan âlim.

İSTİARE
İlgisi benzeşme olan en önemli mecaz türü ve edebî sanat.

İSTİDRÂC
İkna sanatı.

İSTİDRÂK
Bir metinde önceki sözde bulunan yanlışlığı telâfi anlamında bedî‘ ilmi terimi.

İSTİHDÂM
Zamirle veya zamirsiz olarak kelimeyi birden çok anlamda kullanma sanatı.

İSTÎNÂF
Öndeki cümlede bulunan gizli soruya cevap niteliği taşıyan cümlede “vav” bağlacı kullanılmaması anlamında meânî terimi.

İSTİSNA / 1. Bölüm
Bir şeyi küllî hüküm veya kural dışında tutmak anlamı çerçevesinde Arap edebiyatı, fıkıh ve kelâm ilminde kullanılan bir terim.

İSTİŞHÂD
Dil bilgisi kurallarını, kelimelerin yapı ve anlamlarını kanıtlamak üzere doğruluğu kesin olan misaller getirmek anlamında edebiyat terimi.

İSTİŞHÂD / 1. Bölüm
Bir sözün ardından onu pekiştiren ve doğruluğunu kanıtlayan atasözü, vecize ve temsil niteliğinde bir söz zikretme anlamında edebî sanat.

İSTİTRAT
Asıl konudan olmayarak münasebeti gelmişken söylenen söz anlamında bedî‘ ilmi terimi.

İTİLÂF
Bedî‘ ilminde lafız, mâna ve vezin arasında uygunluk bulunması sanatı.

KABBÂNÎ, Abdülkādir b. Mustafa
Beyrut’ta müslümanların çıkardığı ilk gazete olan S̱emerâtü’l-fünûn’un imtiyaz sahibi.

KĀDİRÎ, Abdüsselâm b. Tayyib
Ensâb âlimi, edip ve şair.

KAFİYE
Beyit veya mısra sonlarında yer alan ve benzer sesler içeren kelimeler düzeni.

KALB / 1. Bölüm
Sözün lafız veya mânaca ters çevrilmesini ifade eden belâgat terimi.

KARTÂCENNÎ
Endülüslü edip, münekkit, belâgat nazariyatçısı ve şair.

KATTÂL el-KİLÂBÎ
Emevî devri su‘lûk şairlerinden.

KAYS b. HATÎM
Medineli şair.

KAZVÎNÎ, Hatîb
Arap belâgatı teorisyeni.

KEŞFÜ’l-MÜŞKİL
Haydere el-Yemenî’nin (ö. 599/1203) Arap nahvine dair özgün eseri.

KÎLÂNÎ, Necîb
Teori ve uygulamada İslâm edebiyatı öncülerinden, edip, şair ve tabip.

KİNAYE / 1. Bölüm
Beyân ilminde söz içinde anılan lâzım unsurla melzûmun kastedildiği edebî sanat.

KİTÂBİYAT / 1. Bölüm
Bir eserin telifinde başvurulan kaynaklar; eserleri tanıtan sistematik listeler, yazılar ve bunlar etrafında gelişen bilim dalı.

KÜRÂUNNEML
Kûfe dil mektebine mensup lugat âlimi.

LÂMELİF
Arap alfabesinde lâm desteğine yazılmış sâkin med harfi olan elifin aslî şekli.

LANE, Edward William
Arapça-İngilizce sözlüğüyle tanınan İngiliz şarkiyatçısı.

LEFF ü NEŞR
Nesir veya nazım şeklindeki anlatımda önceden zikredilen unsurların her biriyle ilgili öğeler getirme anlamında bedî‘ sanatı.

LEYLÂ ve MECNÛN / 1. Bölüm
Doğu edebiyatlarında çok işlenmiş bir aşk hikâyesinin kahramanları ve bu hikâyeyi konu alan eserlerin ortak adı.

LEYS b. MUZAFFER
Lugat ve fıkıh âlimi, kâtip.

LUGAZ / 1. Bölüm
Lafız veya mahiyet özellikleri belirtilerek bir nesnenin adının bulunması istenen, Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında bir belâgat terimi, genellikle manzum bir söz sanatı.

LÜZÛM-ı MÂ LÂ YELZEM / 1. Bölüm
Şiirde ve sanatlı nesirde kafiye harfinden önce birkaç harf veya harekenin aynen tekrar edilmesi.

MEÂNÎ / 1. Bölüm
Belâgatın sözün yerinde olma şartlarını inceleyen dalı.

MECAZ / 1. Bölüm
Bir ilgi ve karîne ile gerçek anlamı dışında kullanılan kelime veya terkibi ifade eden belâgat terimi.

MECNÛN
Leylâ ve Mecnûn adlı aşk hikâyesindeki erkek kahramanın lakabı.

MEKTUP / 2. Bölüm: Arap Edebiyatı

MENFELÛTÎ, Mustafa Lutfî
Mısırlı yazar ve şair.

MERKEZZÂDE AHMED EFENDİ
Halvetî-Sünbülî şeyhi, el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ’in ilk mütercimi.

MESEL / 1. Bölüm
Belli bir kaynaktan çıkmış olmakla birlikte zamanla yaygınlaşarak halka mal olan anonim özdeyiş, atasözü.

METHİYE / 1. Bölüm
Klasik Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında kişi ve topluluklarla çeşitli mekânların övülmesi maksadıyla yazılmış şiir.

MEVÂLİYYÂ
Arap halk türküleri formlarından ve halk diliyle yazılıp söylenen nazım şekillerinden biri.

MEVLİD / 3. Bölüm: ARAP EDEBİYATI
Hz. Peygamber’in doğumu; doğum yıl dönümü vesilesiyle yapılan törenlere verilen isim; bu törenlerde okunmak üzere yazılmış eserlerin ortak adı.

MÎM
Arap alfabesinin yirmi dördüncü harfi.

MİZAH / 1. Bölüm
Edebiyatta düşünceleri espri ve nükteyle süsleyerek anlatan söz ve yazı çeşidi.

MUAMMA / 1. Bölüm
Mesaj gizleme ve çözme yöntemleriyle klasik Arap, Fars ve Türk şiirinde içine isim gizlenmiş beyit ve kıtaları ifade eden bir terim.

MUHAMMED / 3. Bölüm: Hitabet ve Fesahati
Son peygamber.

MUHAMMED / 10. Bölüm: Arap Edebiyatı
Son peygamber.

MUHAMMED BEHCET el-ESERÎ
Iraklı edip, şair ve yazar.

MUHAMMED MUHYİDDİN ABDÜLHAMÎD
İlmî neşirleriyle tanınan Arap dili ve edebiyatı âlimi.

MUHİBBÎ, Muhammed Emîn
Arap dili ve edebiyatı âlimi, şair ve tarihçi.

MUHTASAR / 1. Bölüm
Bir eserin özet halinde kaleme alınmasından meydana gelen telif türü.

MUKABELE
Bir söz içinde geçen iki veya daha fazla unsurdan sonra her birinin karşıtını yahut ilgilisini sırasıyla zikretmek anlamında edebî sanat.

MUKADDİME / 1. Bölüm
İslâm kitap telif geleneğinde eserlerin başındaki önsöz veya girişin adı.

MUVÂREBE
Bir ifadesi yüzünden tepkilere mâruz kalan şair veya edibin, sözünde yaptığı bir değişiklikle tepkiyi ortadan kaldırması anlamında edebî sanat.

MÜBALAĞA / 1. Bölüm
Bir edebî sanat.

MÜBERRED
Arap dili ve edebiyatı âlimi.

MÜHELHİL b. REBÎA
Câhiliye devri Arap şairi ve kahramanı.

MÜNÂZARA / 2. Bölüm: ARAP EDEBİYATI
Gerçeğin ortaya çıkarılması için yapılan tartışmaların esaslarını inceleyen bilimin adı.

el-MÜNCİD
Luvîs Ma‘lûf el-Yesûî’nin (ö. 1947) hazırladığı Arapça sözlük.

MÜNTEHE’t-TALEB
Ebû Gālib İbn Meymûn’un (ö. 589/1193’ten sonra) eski Arap şiirine dair antolojisi.

MÜSELLES
Bir harekesinin değişmesiyle aynı veya farklı mânalarda üç kelime teşkiline imkân veren lafız grupları için kullanılan terim ve bir telif türü.

MÜŞÂKELE
Söz içinde bir kelimenin başka bir anlam ve bağlamda tekrar edilmesi mânasında edebî sanat.

MÜŞECCER
Ağaç biçiminde düzenlenmiş bir nazım türü, kelimelerin ardarda eş anlamlılarıyla açıklandığı bir sözlük çeşidi.

MÜŞTEREK / 1. Bölüm
Birden çok anlamı olan kelime kategorisi, bu tür kelime ve ifadelerin şiir ve nesirde kullanılması.

el-MÜ’TELİF ve’l-MUHTELİF
Hasan b. Bişr el-Âmidî’nin (ö. 371/981) meşhur adları aynı olan Arap şairlerini birbirinden ayırmak amacıyla kaleme aldığı eseri.

MÜTENEBBÎ
Arap şairi.

MÜZEKKER ve MÜENNES
Arapça’da ve diğer dillerde kelimelerin erillik ve dişilliği konusu, bu alanda yazılan eserlerin ortak adı.

NADR b. ŞÜMEYL
Arap sözlük yazarı ve hadis âlimi.

NAHİV
Arapça gramerinin söz dizimi kuralları ile i‘rab bölümünü kapsayan ilim.

NAZÎRE / 1. Bölüm
Bir edebî eserin benzeri.

NEHCÜ’l-BELÂGA
Şerîf er-Radî (ö. 406/1015) tarafından derlenen ve Hz. Ali’ye nisbet edilen çeşitli metinlerden oluşmuş antoloji.

NESİR / 1. Bölüm
Şiirin dışında kalan söz dizimi kurallarına uygun anlatım biçimi.

NEVÂDİR
Nâdir kullanılan kelimeleri ve bunlar için kaleme alınan sözlükleri ifade eden bir terim.

NÛN
Arap alfabesinin yirmi beşinci harfi.

RÂ
Arap alfabesinin onuncu harfi.

RAMAZAN ABDÜTTEVVÂB
Mısırlı Sâmî diller uzmanı, Arap dili ve edebiyatı âlimi, nâşir.

REDDÜ’l-ACÜZ ale’s-SADR
Beyit veya fıkra sonundaki kelimenin aynısının yahut benzerinin başta tekrar edilmesi anlamında terim.

REMİZ / 1. Bölüm
Dolaylı anlatım biçimlerini ifade eden bir terim.

REYHÂNÎ, Ali b. Ubeyde
Emsal ve hikemiyata dair eserleriyle tanınan özgün edebî nesir yazarı.

RİYÂHÎ
Mâlikî fakihi, müderris, şair ve sûfî.

RUAYNÎ
Arap dili, edebiyatı ve kıraat âlimi, şair.

SÂ
Arap alfabesinin dördüncü harfi.

SÂD
Arap alfabesinin on dördüncü harfi.

SAFEDÎ
Tarihçi, Arap dili ve edebiyatı âlimi, kâtip, edip ve şair.

SAHBÂN el-VÂİLÎ
Vâil kabilesinin hatip ve şairi.

SAÎD el-EFGĀNÎ
Arap dili ve edebiyatı âlimi, araştırmacı ve eğitimci.

SA‘LEB
Kûfe dil mektebi ileri gelenlerinden, lugat, nahiv, şiir, edebiyat, Kur’an ve hadis âlimi.

SARÎULGAVÂNÎ
Abbâsî dönemi Arap şairi.

SAVTİYYE
Arapça’daki sesleri inceleyen bilim dalı.

SECİ / 1. Bölüm
Nesir içindeki kafiye.

SEKKĀ, Mustafa Muhammed
Eğitimci, nâşir, edip ve yazar.

SEKKÂKÎ, Ebû Ya‘kūb
Arap belâgatında çığır açmış dil bilimi âlimi.

SEMERKANDÎ, Ebü’l-Kāsım
Ferâʾidü’l-fevâʾid adlı eseriyle tanınan Arap dili ve edebiyatı âlimi.

SENÛSÎ, Zeynelâbidîn
Tunuslu araştırmacı yazar, edip ve gazeteci.

SERÎ er-REFFÂ
Tasvirleriyle tanınan Arap şairi ve antoloji yazarı.

SÎN
Arap alfabesinin on ikinci harfi.

SÖZLÜK / 1. Bölüm

SU‘LÛK
Eski Arap edebiyatında çoğu şair olan haydut ve eşkıyaya verilen ad.

SÜDEYF b. MEYMÛN
Arap şairi.

ŞEHÂBEDDİN MAHMÛD
Kâtip, şair ve edip.

ŞERKĀVÎ, Abdurrahman Ahmed
Hikâye, roman ve tiyatro yazarı, şair, hürriyet için verdiği mücadeleyle tanınan Mısırlı yazar.

ŞERTÛNÎ, Reşîd b. Abdullah
Arap dili ve edebiyatı ile Mârûnî tarihi âlimi, eğitimci.

ŞİİR / 1. Bölüm

ŞÎN
Arap alfabesinin on üçüncü harfi.

ŞÜKRÎ FAYSAL
Arap dili ve edebiyatı âlimi, araştırmacı ve yazar.

TÂ
Arap alfabesinin üçüncü harfi.

TÂ
Arap alfabesinin on altıncı harfi.

TABAKAT / 1. Bölüm
İslâm telif geleneğinde, sahasında tanınmış şahsiyetlerin biyografilerini konu edinen telif türü.

TAĞLÎB
Aralarında ilgi bulunan iki şeyden birinin lafzının diğerine tercih edilerek her iki şey için kullanılması anlamında bir terim.

TAHMÂN b. AMR
Emevî dönemi yağmacı şairlerinden.

TAKSİM / 1. Bölüm
Bedî‘ ilminde mânaya güzellik katan söz sanatlarından biri.

et-TANTARÂNİYYE
Tantarânî (ö. 485/1092) tarafından Selçuklu Veziri Nizâmülmülk için yazılan methiye.

TANTÂVÎ, Muhammed Ayyâd
Mısırlı eğitimci, âlim ve seyyah.

TARSÎ‘
Sözü aynı vezinde ve kafiyede öğelerle süslemek anlamında edebî sanat.

et-TASRÎF
Ebû Osman el-Mâzinî’nin (ö. 249/863) yazdığı, günümüze ulaşan ilk sarf kitabı.

et-TASRÎFÜ’l-MÜLÛKÎ
İbn Cinnî’nin (ö. 392/1002) sarf ilmine dair eseri.

TAZMİN / 1. Bölüm
Şiirde alıntı yapma; bir kelimeyi başka bir kelimenin anlamını da içerecek biçimde kullanma mânasında dil ve edebiyat terimi.

TECÂHÜL-i ÂRİF / 1. Bölüm
İfadeyi kuvvetlendirmek amacıyla yazarın bildiği bir şeyi bilmiyormuş gibi anlatması mânasında bedî‘ sanatı terimi.

TEDBÎC
İfadeyi süslemek için birden çok rengin sembolik anlamlarıyla kullanılması mânasında bedî‘ terimi.

TEF‘İLE
Aruz vezinlerini oluşturan birimlerden her birine verilen ad.

TEFRİK
İki şey arasındaki farkı belirtme anlamında bedî‘ terimi.

TEHALLUS
Şiir ve nesirde tema ve konular arasında münasebet düşürerek geçiş yapma anlamında bedî‘ terimi.

TEKİT
Bir kelime veya cümleyi lafız yahut mânaca pekiştiren sözel öğeler anlamında nahiv ve belâgat terimi.

TELMİH / 1. Bölüm
İslâm edebiyatlarında bir âyete, bir hadise, kıssa, olay, vecize, atasözü vb.ne gönderme yapma sanatı.

TEMMÂM HASSÂN
Arap dünyasında modern dil araştırmalarının öncülerinden.

TEMSİL / 1. Bölüm
Bir düşünceyi örnek vererek sembol diliyle açıklamak anlamında beyân terimi.

TENÂFÜR / 1. Bölüm
Kelime veya sözün fesahatini bozan ses uyuşmazlığı anlamında belâgat terimi.

TENSÎK / 1. Bölüm
Bir ifadede yer alan kelimeleri birbiriyle uyumlu biçimde güzel sıralama anlamında bedî‘ terimi.

TEŞBİH / 1. Bölüm
Beyân ilminde iki veya daha fazla şeyin bir vasıfta ortak olduğunu ifade eden terim.

TEŞHİS / 1. Bölüm
Hayvanlara, bitkilere, cansız ve soyut varlıklara insanlara ait özellikler nisbet etme anlamında edebiyat terimi.

TEVÂRÜD
İki şairin birbirinden habersiz aynı şiir parçasını söylemesi anlamında edebiyat terimi.

TEVRİYE / 1. Bölüm
Yakın ve uzak iki anlama gelen kelimenin uzak anlamını kastetmek mânasında bedî‘ terimi.

TEZAT / 1. Bölüm
Birbirine karşıt iki öğenin bir sözde, bir dizede veya beyitte bir araya getirilmesi anlamında bedî‘ terimi.

TRANSKRİPSİYON
Bir alfabede yer alan harflerin bazı özel işaretler ilâvesiyle başka bir alfabenin karakterlerine çevrilmesi, çevriyazı.

UYÛNÜ’l-AHBÂR
İbn Kuteybe’nin (ö. 276/889) edep ve muhâdarât ile değişik konulara dair eseri.

UZRÎ AŞK
Benî Uzre kabilesine mahsus iffetli aşkı anlatan bir tabir.

ÜSLÛB-ı HAKÎM
Muhataba beklemediği bir karşılıkla mukabelede bulunma anlamında edebiyat terimi.

ÜSLÛP / 1. Bölüm
Duygu ve düşüncelerin anlatılması sırasında dil malzemesinin kullanılmasındaki özgünlük anlamında edebiyat terimi.

VÂFİR
Aruz sisteminde bir bahir.

VAHDÎ EFENDİ
Arap dili ve edebiyatı âlimi, muhaddis, hattat ve kadı.

VASIL
Arap belâgatında cümlelerin “ve” bağlacı ile birbirine bağlanması anlamında meânî terimi.

VÂV
Arap alfabesinin yirmi yedinci harfi.

VEŞŞÂ
Arap dili, Arap edebiyatı ve ahbâr âlimi.

VEZİN
Nazım sistemi; kalıp ölçüsü anlamında terim.

YÂ
Arap alfabesinin yirmi dokuzuncu harfi.

YEMENÎ
Arap dili ve edebiyat âlimi, tarihçi.

YETÎMETÜ’d-DEHR
Ebû Mansûr es-Seâlibî’nin (ö. 429/1038) şair ve ediplere dair eseri.

ZÂ
Arap alfabesinin on yedinci harfi.

ZA‘F-ı TE’LÎF / 1. Bölüm
Belâgatta sözün fesahatini bozan söz dizimi kuralsızlığına verilen ad.

ZÂL
Arap alfabesinin dokuzuncu harfi.

ZÂY
Arap alfabesinin on birinci harfi.

ZEBÎDÎ, Muhammed Murtazâ
Lugat, hadis, tasavvuf, tefsir, fıkıh, tarih ve biyografi âlimi.

ZEHRÜ’l-ÂDÂB
Ebû İshak el-Husrî’nin (ö. 413/1022) Arap edebiyatı antolojisi.

ZEYİL / 1. Bölüm
Bir kitabı içerik veya kronoloji açısından tamamlamak, eksiklerini gidermek ve ilâveler yapmak amacıyla yazılan eser türü.

ZİHAF ve İLLET
Aruz vezinlerinin aslî tef‘ilelerinde meydana gelip fer‘î tef‘ileleri ve fer‘î vezinleri oluşturan değişiklikler.