ŞEVKĪ DAYF

13 Ocak 1910’da Mısır’ın kuzeyindeki Dimyat şehrine bağlı bir köyde doğdu. Köyünde başladığı eğitimini Dimyat’taki ilk okulda tamamladı (1926). Orta öğrenimini Zekāzîk’teki lisede gördükten sonra 1928’de girdiği Dârülulûm’un hazırlık okulunu 1930’da bitirdi. Aynı yıl kaydolduğu Fuâd el-Evvel Üniversitesi (Kahire Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi Arap Dili Bölümü’nden 1935 yılında mezun oldu. Burada Tâhâ Hüseyin, Ahmed Emîn, İbrâhim Mustafa, Emîn el-Hûlî, Ahmed el-İskenderî ve Abdülvehhâb Azzâm gibi önde gelen dil ve edebiyat âlimlerinin derslerine katıldı. Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’de el-Muʿcemü’l-vasîṭ adlı sözlüğün hazırlık heyetinde görev aldı. 1936 yılında Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne asistan olarak tayin edildi. Burada Ahmed Emîn’in danışmanlığında hazırladığı “en-Nakdü’l-edebî fî Kitâbi’l-Eġānî li-Ebi’l-Ferec el-İsfahânî” adlı teziyle yüksek lisansını (1939) ve Tâhâ Hüseyin’in danışmanlığında hazırladığı eṣ-Ṣınâʿatü’l-fenniyye ve teṭavvürühâ fi’ş-şiʿri’l-ʿArabî adlı teziyle doktorasını (1942) tamamladı. 1943’te öğretim üyesi, 1948’de doçent, 1956’da profesör oldu. Ayrıca Ürdün Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde iki ve Küveyt Üniversitesi’nde dört yıl görev yaptı. Kendini tamamen ilmî çalışmalara veren Şevkī Dayf, 1968-1971 yıllarında Arap dili bölüm başkanlığına getirildi; 1975’te emekliye ayrıldı. 1976’da Atıyye es-Savâlihî’nin vefatıyla boşalan Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyeliğine, 1988’de genel sekreterliğine, 1992’de başkan yardımcılığına ve 1996’da İbrâhim Beyyûmî Medkûr’un ardından başkanlığına tayin edildi. Daha sonra İttihâdü’l-mecâmii’l-lugaviyyeti’l-Arabiyye başkanlığı görevini üstlenen Dayf, aynı zamanda Dımaşk Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyesi ve Ürdün’deki aynı adlı kurumla el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī’nin şeref üyesiydi. Şevkī Dayf, uzun süredir mustarip olduğu akciğer iltihabı hastalığından 10 Mart 2005’te Kahire’de vefat etti.

Yetiştirdiği çok sayıda talebe ve kaleme aldığı birçok eserle dikkat çeken Şevkī Dayf, akademik edebiyat incelemeleri ve eleştirisi alanında Arap dünyasının öncüleri sayılan Tâhâ Hüseyin, Abbas Mahmûd el-Akkād, Muhammed Hüseyin Heykel ve İbrâhim el-Mâzinî gibi isimlerin ardından gelen neslin en önemli edebiyatçılarından biridir. Başarılı çalışmaları dolayısıyla 1948 yılında Kahire Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye ödülüne, 1955’te Şevḳī şâʿirü’l-ʿaṣri’l-ḥadîs̱ adlı eseri dolayısıyla devlet teşvik ödülüne, 1979’da edebiyat alanında Mısır devlet takdir ödülüne, 1983’te Uluslararası Kral Faysal Arap edebiyatı ödülüne ve 2003’te Mısır cumhurbaşkanlığı ödülüne layık görülmüştür. Şevkī Dayf’ın ilmî çalışmaları daha çok Câhiliye devrinden modern döneme kadar Arap edebiyatı incelemeleri, edebiyat tarihi ve tenkidi alanlarında yoğunlaşır. Çalışmalarında takip ettiği yöntem Tâhâ Hüseyin’in tarih ve edebiyata bakışıyla paralellik gösterir; eserlerinde onun tarihî tekâmülcü bakış yönteminin izleri görülür. Buna göre şiir, nesir ve belâgat tıpkı diğer varlıklar gibi basitten karmaşık olana doğru gelişim basamaklarını aşarak zirveye yükselir ve ardından yavaş yavaş aşağıya doğru iner. Şevkī Dayf’ın dikkat çeken bir diğer yönü, bilhassa öğrenciler için Arap nahvinin kolaylaştırılmasına yönelik çabaları ve bu alanda ortaya koyduğu eserlerdir.

Eserleri. I. Telif Eserleri. A) Edebiyat: el-Fen ve meẕâhibühû fi’ş-şiʿri’l-ʿArabî (Kahire 1943, doktora tezinin isim değişikliğiyle yayımlanmış şeklidir); el-Fen ve meẕâhibühû fi’n-nes̱ri’l-ʿArabî (Kahire 1946); et-Teṭavvür ve’t-tecdîd fi’ş-şiʿri’l-Ümevî (Kahire 1952); eş-Şiʿrü’l-ġınâʾî fi’l-Medîne (Kahire 1952); eş-Şiʿrü’l-ġınâʾî fî Mekke (Kahire 1952, önceki eserle birlikte eş-Şiʿrü’l-ġınâʾî fi’l-Medîne ve Mekke li-ʿaṣri Benî Ümeyye adıyla yeniden yayımlanmıştır); Şevḳī şâʿirü’l-ʿaṣri’l-ḥadîs̱ (Kahire 1953; Ahmed Şevkī hakkında bir incelemedir); Dirâsât fi’ş-şiʿri’l-ʿArabiyyi’l-muʿâṣır (Kahire 1953); İbn Zeydûn (Kahire 1953); el-Maḳāme (Kahire 1954); er-Ris̱âʾ (Kahire, ts., 1955); er-Riḥlât (Kahire 1956); et-Tercemetü’ş-şaḫṣiyye (Kahire 1956); el-Edebü’l-ʿArabiyyü’l-muʿâṣır fî Mıṣr (Kahire 1957); el-Fükâhe fî Mıṣr (Kahire 1958); Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî (müellifin en kapsamlı çalışması olup şu eserlerden meydana gelmektedir: 1. el-ʿAṣrü’l-Câhilî [Kahire 1960]; 2. el-ʿAṣrü’l-İslâmî [Kahire 1963]; 3. el-ʿAṣrü’l-ʿAbbâsiyyü’l-evvel [Kahire 1966]; 4. el-ʿAṣrü’l-ʿAbbâsiyyü’s̱-s̱ânî [Kahire 1973]; 5. ʿAṣrü’d-düvel ve’l-imârât: el-Cezîretü’l-ʿArabiyye el-ʿIrâḳ, el-Îrân [Kahire 1980]; 6. ʿAṣrü’d-düvel ve’l-imârât: Mıṣr, eş-Şâm [Kahire 1984; daha sonraki baskılarında Mısır ve Şam kısımları birbirinden ayrılmıştır]; 7. ʿAṣrü’d-düvel ve’l-imârât: el-Endelüs [Kahire 1989]; 8. ʿAṣrü’d-düvel ve’l-imârât: Libiyâ, Tûnis, Ṣıḳılliyye [Kahire 1992]; 9. ʿAṣrü’d-düvel ve’l-imârât: el-Cezâʾir, el-Maġribü’l-aḳṣâ, Mûrîtâniyâ, es-Sûdân [Kahire 1995]); Maʿa’l-Aḳḳād (Kahire 1964); el-Bârûdî: Râʾidü’ş-şiʿri’l-ḥadîs̱ (Kahire 1964); el-Buṭûle fi’ş-şiʿri’l-ʿArabî (Kahire 1969); el-Baḥs̱ü’l-edebî, ṭabîʿatühû, menâhicühû, uṣûlühû, meṣâdiruhû (Kahire 1972); eş-Şiʿr ve ṭavâbiʿuhü’ş-şaʿbiyye ʿalâ merri’l-ʿuṣûr (Kahire 1977); Mine’l-meşriḳ ve’l-maġrib buḥûs̱ fi’l-edeb (Kahire 1998); Fi’ş-Şiʿri ve’l-fükâhe fî Mıṣr (Kahire 1999); el-Ḥubbü’l-ʿUẕrî ʿinde’l-ʿArab (Kahire 1999); ʿAcâʾib ve esâṭîr (Kahire 2004).

B) Edebî Tenkit, Belâgat ve Dil Bilgisi: en-Naḳd (Kahire 1954); Fi’n-Naḳdi’l-edebî (Kahire 1962); el-Belâġa: Teṭavvür ve târîḫ (Kahire 1965); el-Medârisü’n-naḥviyye (Kahire 1968); Fuṣûl fi’ş-şiʿri ve naḳdih (Kahire 1971); Tecdîdü’n-naḥv (Kahire 1982); Teysîrü’n-naḥvi’t-taʿlîmî ḳadîmen ve ḥadîs̱en maʿa nehci tecdîdih (Kahire 1986); Fi’t-Türâs̱ ve’ş-şiʿr ve’l-luġa (Kahire 1987); Teysîrât luġaviyye (Kahire 1990); Taḥrîfâtü’l-ʿâmmiyye li’l-fuṣḥâ fi’l-ḳavâʿid ve’l-binyât ve’l-ḥurûf ve’l-ḥarekât (Kahire 1994); Fi’l-Edebi ve’n-naḳd (Kahire 1999).

C) Tefsir ve Diğer İslâmî Konular: Sûretü’r-Raḥmân ve süver ḳıṣâr: ʿArż ve dirâse (Kahire 1971); el-Vecîz fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm (Kahire 1993); ʿÂlemiyyetü’l-İslâm (Kahire 1996; trc. Abdelwahab el-Affendi, The Universality of Islam, Rabat 1998); el-Ḥaḍâretü’l-İslâmiyye mine’l-Ḳurʾân ve’s-sünne (Kahire 1997); Muḥammed ḫâtemü’l-mürselîn (Kahire 2000); Muʿcizâtü’l-Ḳurʾân (Kahire 2001); el-Ḳasem fi’l-Ḳurʾân (Kahire 2001).

Ayrıca Maʿî (I-II, Kahire 1981-1988; hâtırat kitabı) ve Mecmaʿu’l-luġati’l-ʿArabiyye fî ḫamsîne ʿâmen (Kahire 1984) adlı eserleri bulunmaktadır.

II. Neşirleri: İbn Madâ, Kitâbü’r-Red ʿale’n-nüḥât (Kahire 1947); Sâhib b. Abbâd, Resâʾilü’ṣ-Ṣâḥib b. ʿAbbâd (Kahire 1947, Abdülvehhâb Azzâm ile birlikte); İmâdüddin el-İsfahânî, Ḫarîdetü’l-ḳaṣr ve cerîdetü’l-ʿaṣr: Ḳısmü şuʿarâʾi Mıṣr (Kahire 1951, Ahmed Emîn ve İhsan Abbas ile birlikte); İbn Hazm, Naḳṭü’l-ʿarûs fî tevârîḫi’l-ḫulefâʾ (Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb içinde, XIII/2, Kahire 1951); İbn Saîd el-Mağribî, el-Muġrib fî ḥule’l-Maġrib (Endülüs’le ilgili bölüm: I-II, Kahire 1953-1955; eserin Mısır’la ilgili bölümünün I. cildi: Kahire 1954, Zeki Muhammed Hasan – Seyyide İsmâil Kâşif ile birlikte); Corcî Zeydân, Târîḫu âdâbi’l-luġati’l-ʿArabiyye (I-IV, Kahire 1957); İbn Abdülber en-Nemerî, ed-Dürer fi’ḫtiṣâri’l-meġāzî ve’s-siyer (Kahire 1966); İbn Mücâhid, es-Sebʿa fi’l-ḳırâʾât (Kahire 1972; Şevkī Dayf’ın yayımlanmış 100’ü aşkın makalesinin bir listesi için bk. Sâmî Süleyman Ahmed, LXVII [2005], s. 384-389).

Ahmed Yûsuf Ali’nin Ḳırâʾe evveliyye fî kitâbâti Şevḳī Ḍayf (Kahire 1989), bazı akademisyenlerin çalışmalarından oluşan, Tâhâ Vâdî’nin yayıma hazırladığı Şevḳī Ḍayf sîre ve taḥiyye: Dirâsât fi’l-edeb ve’n-naḳd ve’l-luġa ve’t-türâs̱ (Kahire 1992), Semîre Sâdık Şa‘lân’ın Şevḳī Ḍayf fî ʿuyûni ṣafvetin mine’l-aʿlâm (Kahire 2003), Mustafa Abdüşşâfî Mustafa’nın Şevḳī Ḍayf ve târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî (İskenderiye 2006) ve Mahmûd Fevzî el-Münâvî’nin Şevḳī Ḍayf: Lemeḥât ve kelimât (Kahire 2007) adlı eserleri Şevkī Dayf hakkında yapılan önemli çalışmalardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 31-33 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.