SEYYİD MUHAMMED YÛSUF

Hindistan’da bir müslüman prensliği olan Bopal’de doğdu. Babası Hz. Fâtıma neslinden geldiği için “Seyyid” lakabıyla anılırlar. İlk ve orta öğrenimini Medrese-i Ahmediyye ile Medrese-i Cihangîriyye’de tamamladı. Arap dili ve temel İslâm ilimleri alanlarında özel dersler aldı. Çeşitli sınavlardan geçerek Hindistan medrese geleneği çerçevesinde kendisine Doğu ve İslâm ilimlerinde “Mevlevî, âlim, fâzıl-ı edîb” unvanları verildi. Bu sırada İngilizce öğrenimi gördü ve liseyi Hindistan’ın Racastan vilâyetinde dışarıdan bitirdi. Uttar Pradeş’teki Agra Üniversitesi’nden mezun olduktan (1936) bir yıl sonra Aligarh İslâm Üniversitesi’nin Arapça bölümüne yüksek lisans öğrencisi olarak kaydoldu. Burada başta Abdülazîz el-Meymenî olmak üzere Mevlânâ Bedreddîn-i Alevî, Mevlânâ Seyyid Süleyman Eşref el-Bihârî ile Mahsûr Ahmed, Abdülalîm el-Ahrârî ve Seyyid Âbid Ahmed Ali gibi hocalardan yararlandı. Özellikle Eşref el-Bihârî onun İslâmî terbiyesinde ve İslâm ilimlerine yönelmesinde etkili oldu. Ancak Seyyid Muhammed’in en önemli hocası ve hâmisi Abdülazîz el-Meymenî’dir. Hayatı boyunca ilişkisini sürdürdüğü Meymenî’den Arap dili ve edebiyatı ile yazmaların tahkiki alanlarında istifade etti; onun yönetiminde yüksek lisansını ve Es̱eru üsreti’l-Mühelleb b. Ebî Ṣufre el-Ezdî fi’t-târîḫi’l-İslâmî adlı doktora tezini tamamladı. Aynı üniversitenin gazetecilik ve Farsça bölümlerinde de yüksek lisans yaptı.

Eğitim kariyerine 1943 yılında Aligarh İslâm Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak başlayan Seyyid Muhammed, 1947’de gittiği Mısır’da bilgi ve tecrübesini geliştirdiği gibi Kahire Câmiatü Fuâdi’l-evvel’de (daha sonra Kahire Üniversitesi) Urdu dili öğretim görevliliği yaptı. Kahire Üniversitesi’nin çıkardığı Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb dergisinde ilmî ve edebî yazılar yazdı. Burada yedi yıl kaldıktan sonra gittiği Seylan’da Lanka’daki Peridniyâ Üniversitesi’nde önce öğretim görevlisi, ardından Arapça profesörü ve Arap dili ve edebiyatı bölüm başkanı olarak çalıştı. 1959 yılından itibaren aynı görevle Karaçi Üniversitesi’ne döndü. Bu süre içinde bir ara Malezya Kualalumpur Üniversitesi’nde görev yapan Seyyid Muhammed Yûsuf 1976’da emekliye ayrıldı. Ardından davet üzerine gittiği Nijerya Jos Üniversitesi’nde Dinler ve Mezhepler Tarihi Bölümü’nde çalıştı. Bu görevi devam ederken Londra üzerinden Pakistan’a dönüşü sırasında veya üniversitede çalışmak üzere gittiği Londra’da geçirdiği kalp krizi sonucu öldü, cenazesi Karaçi’ye getirilerek defnedildi. Arapça’nın yanı sıra İngilizce ve Urduca eserler veren Seyyid Muhammed Yûsuf dönemin olayları, eğitim öğretim, kültür meseleleri ve İkbâliyyât’la (Muhammed İkbal’in şiir ve düşünceleri) ilgili yazıları Urduca, İngilizce dergi ve gazetelerde yayımlanmıştır. Bunların birçoğu onun Berg-i Taḫayyül adlı makaleler mecmuasında toplanmıştır. Zekeriya Kitapçı, Seyyid Muhammed’in danışmanlığında et-Türk fî müʾellefâti’l-Câḥiẓ ve mekânetühüm fi’t-târîḫi’l-İslâmî ilâ evâsıṭi’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ adıyla doktora tezi hazırlamıştır.

Eserleri. A) Arapça, Urduca. 1. Tehẕîbü ve taḳdîmu men nüsibe ilâ ümmihî mine’ş-şuʿarâʾ li’l-Meymenî. Abdülazîz el-Meymenî’nin annesine nisbet edilen Arap şairlerine dair eseri hakkında sunuş niteliğinde bazı açıklamalar ve ondan yapılan seçmelerden oluşmaktadır.

2. el-Mühelleb b. Ebî Ṣufre. Abdülazîz el-Meymenî yönetiminde hazırlanan Es̱eru üsreti’l-Mühelleb b. Ebî Ṣufre el-Ezdî fi’t-târîḫi’l-İslâmî adlı doktora tezi olup Islamic Culture dergisinde kısmen yayımlanmıştır.

3. Endelüs: Târîḫ ve edeb mine’l-fetḥi’l-Endelüsî senete 91 ilâ seneti 400 (Karaçi 1969). Endülüs tarihi ve edebiyatına dair eserlerden yapılmış seçmelerden ibarettir.

4. Cemheretü eşʿâri’l-ʿArab (İslâmâbâd 1976). Câhiliye, İslâm, Emevî, Abbâsî ve Endülüs şairlerinden üniversite öğrencileri için seçilmiş beyit, kıta ve kasidelerden oluşur. Eserin temel kaynağı Ebû Zeyd el-Kureşî’nin Cemheretü eşʿâri’l-ʿArab adlı eseri olmalıdır.

5. Berg-i Taḫayyül. Muhammed İkbal’in fikir ve şiirlerini, ayrıca dil, edebiyat, eğitim ve kültürle ilgili bazı makalelerini kapsar (Karaçi 1982).

6. Müderrisî Şeyḫ (Şeyḫî). Abdülazîz el-Meymenî hakkında bir eser olup 100 sayfadan fazla kısmını yazmış, ancak ömrü vefa etmediğinden eseri tamamlayamamıştır (Berg-i Taḫayyül, giriş, s. 8).

B) İngilizce. 1. “The Original Compiler of al-Mufaḍḍaliyyāt” (IC, XVIII [1944], s. 206-208).

2. The Life of Muhammad (Sri Lanka 1954).

3. Some Aspects of Islamic Culture (Lahore 1961).

4. Essay on Sunna (Lahore 1961).

5. A Studie of Iqbals Observations on Ijma, Iqbal Review (Karachi 1962).

6. Ḥażrat Abū Ẕarr (Karachi 1966).

7. Studies in Islamic History and Culture (Lahore 1970).

8. Sermons on the Mount of Arafat (Karachi 1976).

9. Economic Justice in Islam (New Delhi 1988).

Neşir. 1. Hâlidiyyân, el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir min eşʿâri’l-müteḳaddimîn ve’l-Câhiliyye ve’l-muḫaḍramîn (Ḥamâsetü’l-Ḫâlidiyyeyn) (I-II, Kahire 1958-1960).

2. Hasan b. Abdullah el-Askerî, Şerḥu mâ yeḳaʿu fîhi’t-Taṣḥîf ve’t-taḥrîf (I-II, Dımaşk 1975).

3. Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed eş-Şimşâtî, el-Envâr ve meḥâsinü’l-eşʿâr (I-II, Küveyt 1397/1977).

4. Serî er-Reffâ, Kitâbü’l-Muḥib ve’l-maḥbûb (bk. Muhtârüddin Ahmed, IV/1-2 [1979], s. 201).

Tercüme. İbn Tufeyl, Ḥay b. Yaḳẓân (Urduca trc. Jîtâ Jâktâ, Karaçi [Encümen-i Terakkî-i Urdû]). Mütercim esere yazdığı mukaddimede bilgi edinme yollarından söz etmiş, özellikle akıl, nakil ve keşfin bilgi edinmedeki konumunu ele almıştır.

Bunların dışında çeşitli dergilerde birçok edebî ve bilimsel makale yayımlamıştır (bk. Muhtârüddin Ahmed, Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-Hindî, IV/1-2 [1979], s. 201-202).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 37. cildinde, 71-72 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.