ŞEYZERÎ, Emînüddin

Türk asıllı olan dedeleri Arslan ile Ni‘me, Suriye’de Hama yakınlarındaki Şeyzer Kalesi’nin hâkimi Üsâme b. Münkız’ın memlükü olduğu gibi babası Ebü’s-Senâ Mahmûd da onun sarayının edip ve şairleri arasında yer almış, aynı zamanda Dımaşk’taki Emeviyye Camii’nde Arap grameri ve edebiyatı dersleri vermekle tanınmıştır. Emînüddin eş-Şeyzerî, Dımaşk’ta doğup büyüdü ve 590 (1194) yılı civarında Yemen’e gitti. Yemen Eyyûbîleri Hükümdarı Muizzüddin İsmâil b. Tuğtegin’in (1197-1201) sarayında bulundu. Şeyzerî’nin Mekke’de vefat ettiği belirtilmektedir (Brockelmann, GAL, I, 302).

Eserleri. 1. ʿAcâʾibü’l-eşʿâr ve ġarâʾibü’l-aḫbâr. Müellifin Yemen’de iken hazırlayıp Muizzüddin’e ithaf ettiği, yirmi beş bölümden oluşan şiir ve nesir antolojisidir. Eserin 690’da (1291) istinsah edilen yegâne nüshası Peşâver Dârü’l-ulûmi’l-İslâmiyye Kütüphanesi’nde, bunun bir kopyası Hollanda Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nde mevcuttur. ʿAcâʾibü’l-eşʿâr’ı Ahmed Hassân, Kahire Amerikan Üniversitesi’nde doktora tezi olarak hazırlayıp yayımlamıştır (Kahire 1950). Keşfü’ẓ-ẓunûn’da eserin adı ʿAcâʾibü’l-esfâr ve ġarâʾibü’l-aḫbâr, yazarın nisbesi de Şîrâzî diye kaydedilmiştir (II, 1125).

2. Cemretü’l-İslâm ẕâtü’n-nes̱r ve’n-niẓâm. Müellifin 622 (1225) yılından sonra kaleme aldığı ikinci antolojisi olup Yemen Eyyûbîleri’nin son hükümdarı el-Melikü’l-Mes‘ûd Selâhaddin Yûsuf’un kütüphanesi için hazırlanmıştır. Sadece İslâmî dönem (I-VII./VII-XIII. yüzyıllar) nesir ve nazım ürünlerinden seçmeleri kapsadığı için Cemheretü’l-İslâm diye isimlendirilmiştir. Medih, gazel, iftihar, risâ, hicâ, zühd, itâb, mücûn, erâcîz, şekvâ, tehânî, müselles, evsaf, i‘tizar, muhammes ve müveşşah, cevap ve hitap şeklinde on altı bölümden (kitab) oluşmaktadır. Her bölüm on kısma ayrılmış olup bunların ilk beşi şiir, diğerleri nesir seçmelerine tahsis edilmiştir. Nesir kısımlarında da birçok şiir bulunur. Her bölümün sonunda el-Melikü’l-Mes‘ûd adına yazılmış, müellife ve oğlu Ahmed’e ait birer kaside yer alır. Müşrik Meymûn b. Kays el-A‘şâ’nın Hz. Peygamber için nazmettiği ileri sürülen methiye ile (Dâliyye) başlayan antoloji başka kaynaklarda eksik kaydedilmiş, edebî yönü yüksek birçok kasideyi ve bazı kıta ve şiirlerin şerhlerini kapsaması, özgün risâle (makale, mektup), hikâye ve anekdotları içermesi, gerek edebî metinlere gerekse o dönemin âdet ve geleneklerine dair zengin mâlûmatı, müellifin kendi hayatına dair pek çok bilgi ve anekdotu ihtiva etmesi dolayısıyla ilgi çeken bir eser olarak değerlendirilmiştir. Antolojinin Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki (nr. 480) 697 (1298) istinsah tarihli yegâne nüshasının bir mikrofilmi Mecmau’l-ilmiyyi’l-Arabî Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Fuat Sezgin eserin tıpkıbasımını gerçekleştirmiştir (Frankfurt 1407/1986).

3. ʿÂdâtü’n-nücûm. Yine el-Melikü’l-Mes‘ûd için yazılan eser meşhur Kurtuba takvimine çok benzeyen bir almanak niteliğindedir. Ekinokslarda (gece ile gündüzün eşitliği) 52 1/2 güneş meridyeninin yüksekliği, her ay için güneş tam tepe noktasında iken gölge uzunluklarına dair verilen bilgiler takvimin yalnız Yemen’de kullanılmak üzere hazırlanmadığına işaret etmektedir (King, Mathematical Astronomy, s. 22; A Survey of the Scientific Manuscripts, s. 66).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 109 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.