ŞİNKĪTÎ, Muhammed Emîn

1325’te (1907) Moritanya’da Şinkīt (Shinqıt) bölgesindeki Tenbe’de Ceken kabilesine mensup bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi Moritanya halkının “ehlü’z-zâviye” (ehlü’l-ilm) dediği bir kesimindendir. Küçük yaşta babasını kaybeden Muhammed Emîn dayısı Abdullah b. Muhammed el-Muhtâr’dan hıfzını tamamladı. İlme önem veren bir çevrede yetişti. Küçük yaşta dayısının oğlu Sîdî Muhammed b. Ahmed’den resm-i Osmânî’yi, on altı yaşlarında kıraat ilminde Verş ve Kālûn rivayetlerini öğrendi. İbn Ahmed el-Efrem diye tanınan Muhammed b. Sâlih, Ahmed el-Efrem b. Muhammed el-Muhtâr, Ahmed b. Ömer, Muhammed Ni‘me b. Zeydân, Ahmed b. Mûd, Ahmed Fâl b. Âde gibi âlimlerden ders aldı. Tefsir ve ulûmü’l-Kur’ân alanlarında yetişti. Şinkītî hac farîzasını ifa etmek üzere 1947’de yola çıktı; beş ay süren yolculuğu sırasında çeşitli yerlerde ders okuttu. Suudi Arabistan’a ulaştıktan bir müddet sonra Kral Abdülazîz’in talebe okutma teklifini kabul ederek Medine’ye yerleşti. Mescid-i Nebevî’de tefsir dersleri verdi, Kur’an’ı iki defa baştan sona kadar tefsir etti. 1951’de Riyad Üniversitesi’ne tayin edildi. Burada on yıl Arapça, tefsir, fıkıh usulü ve mantık gibi dersler okuttu. 1961’de Medine İslâm Üniversitesi’ne geçerek burada da on iki yıl çeşitli derslere girdi. Ayrıca Bilim Adamları Konseyi ve Râbıtatü’l-âlemi’l-İslâmî gibi teşkilâtlarda görev aldı. Onun Moritanya ve Suudi Arabistan’daki talebeleri arasında oğulları Abdullah ve Muhammed Muhtâr ile Atıyye Muhammed Sâlim, Abdülazîz b. Bâz, Muhammed el-Ensârî, Sâlih b. Muhammed Lüheydân ve Muhammed b. Sâlih el-Useymîn gibi isimler yer almıştır. Şinkītî 11 Ocak 1974’te hac görevi sonrasında Mekke’de vefat etti ve Cennetü’l-muallâ’ya defnedildi.

Eserleri. 1. Eḍvâʾü’l-beyân fî îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. Rivayet ve dirâyet metotlarının bir arada kullanıldığı bir tefsir olup, Şinkītî’nin vefatı sebebiyle Mücâdile sûresinden sonraki kısmı talebelerinden Atıyye Muhammed Sâlim tarafından tamamlanmıştır (Riyad 1403/1983; Kahire 1988; Beyrut 1415). Bütün âyetlerin tefsirine yer verilmeyen eserde ahkâm âyetleri üzerinde genişçe durulmuş, ilâhî isim ve sıfatların te’vilinde Selefî bir yaklaşım benimsenmiş, İsrâiliyat türü haberlerden ve zayıf rivayetlerden kaçınılmıştır. Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et-Tayyâr ile Abdülazîz b. Muhammed b. Abdullah el-Heclân müellifin bu eserindeki hacla ilgili görüşlerini Mensekü’l-İmâm eş-Şinḳīṭî adıyla bir araya getirmişlerdir (bk. bibl.).

2. Menʿu cevâzi’l-mecâz fi’l-münzeli li’t-teʿabbüdi ve’l-iʿcâz. Allah’ın isim ve sıfatlarının mecazi anlama geldiği yönündeki iddiaların reddedildiği eserde konu Selef anlayışıyla ele alınmıştır (Kahire, ts. [Mektebetü İbn Teymiyye]; Riyad 1376/1956).

3. Defʿu îhâmi’l-ıżṭırâb ʿan âyâti’l-Kitâb. Kur’an âyetleri arasında çelişkinin bulunmadığı konusuyla ilgili olan eser tefsir literatüründeki müşkilü’l-Kur’ân türünün bir örneğini teşkil eder (Riyad 1375/1955; Kahire, ts. [Mektebetü İbn Teymiyye]).

4. Müẕekkire fî uṣûli’l-fıḳh. İbn Kudâme’nin Ravżatü’n-nâẓır adlı eserini açıklayan bir ders kitabıdır. Hanbelî usulüne dair bir eser olmakla birlikte Ravżatü’n-nâẓır Gazzâlî’nin el-Müstaṣfâ’sından, Şinkītî de bu çalışmasında Mâlikî usul eseri Merâḳı’s-suʿûd’dan etkilendiği için kitap Hanbelî, Mâlikî ve Şâfiî mezheplerinin fıkıh usulündeki yaklaşımlarını tanıma açısından yararlıdır. Ayrıca bazı meselelerde Hanefî mezhebinin görüşlerine de yer verilmiştir (Medine 1391; Kahire 1409/1989).

5. Meḥâsinü’l-İslâm ve’r-red ʿalâ ebâṭîli ḫuṣûmih (nşr. Sâid Ömer Gāzî, Kahire 1405/1984).

6. el-İḳlîd li’l-esmâʾ ve’ṣ-ṣıfât ve’l-ictihâd ve’t-taḳlîd (nşr. Şerîf b. Muhammed b. Fuâd, Kahire 1988).

7. Recezün fî fürûʿi meẕhebi Mâlik. Satım vb. akidler ve rehinle ilgili bir eserdir.

8. Naẓmün fi’l-ferâʾiż.

9. Elfiyye fi’l-manṭıḳ (müellifin Moritanya’da telif ettiği son üç eserin yazma halinde olduğu belirtilmiş, ancak nüshaları hakkında bilgi verilmemiştir; bk. Adnân b. Muhammed Âlü Şeleş, s. 65).

Şinkītî’nin ayrıca Meʿâricü’s-suʿûd ilâ tefsîri sûreti Hûd, Tefsîru sûreti’n-Nûr, Şerḥ ʿalâ Merâḳı’s-suʿûd, Şerḥ ʿalâ Süllemi’l-Aḫḍarî min fenni’l-manṭıḳ, Âdâbü’l-baḥs̱ ve’l-münâẓara, Riḥletü’l-ḥac ilâ Beytillâhi’l-ḥarâm gibi kitaplarının yanı sıra risâle, makale, matbu ve sesli konferans kayıtları türünden eserleri bulunmaktadır (eserlerinin listesi için bk. Parlak, s. 32-49).

Şinkītî üzerine Süleyman el-Malak (eş-Şinḳīṭî ve menhecühû fî Eḍvâʾi’l-beyân, 1401, Riyad, İmam Muhammed b. Suûd Üniversitesi), Semîre b. Sakr b. Hüseyin Âlü Muhammed (eş-Şinḳīṭî ve menhecühû fi’t-tefsîr, 1409, Cidde, Melik Abdülazîz Üniversitesi), Muhammed Kacvî (Muḥammed el-Emîn eş-Şinḳīṭî ve menhecühû fi’t-tefsîr, 1411/1991, Fas, Sîdî Muhammed b. Abdullah Üniversitesi), Abdurrahman es-Südeys (Cühûdü’ş-Şinḳīṭî fi’l-ʿaḳīde, 1412, Mekke, Ümmülkurâ Üniversitesi), Abdülazîz b. Sâlih b. İbrâhim et-Tûyân (Cühûdü’ş-Şeyḫ Muḥammedi’l-Emîn eş-Şinḳīṭî fî ʿaḳīdeti’s-selef, 1412/1991, Medine İslâm Üniversitesi) ve Ali el-Hasan es-Serhânî (el-Mesâʾilü’n-naḥviyye ve’ṣ-ṣarfiyye fî Eḍvâʾi’l-beyân, 1417, Ümmülkurâ Üniversitesi) yüksek lisans tezi; Fermân İsmâil İbrâhim (eş-Şeyḫ eş-Şinḳīṭî ve tefsîruhû Eḍvâʾü’l-beyân, 1997, Bağdat Üniversitesi), Orhan Parlak (bk. bibl.) ve Ebü’l-Münzir Adnân b. Muhammed Âlü Şeleş (Menhecü’l-ʿAllâme eş-Şinḳīṭî fî tefsîrihî Eḍvâʾi’l-beyân başlığı ile hazırlanan tez el-ʿAllâme eş-Şinḳīṭî müfessiren adıyla yayımlanmıştır, bk. bibl.) doktora tezi hazırlamıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 172-173 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.