SOMOGYI, Joseph de

Budapeşte’de doğdu. Üniversite eğitimini son öğrencisi olarak tanındığı Ignaz Goldziher’in gözetiminde sürdürdü ve 1922’de doktorasını tamamladı; 1926’da iktisadî ilimler alanında ikinci bir doktora yaptı. Daha sonra devlet bursuyla iki yıl Fransa’da, üç yıl İngiltere’de kütüphanelerdeki Arapça yazmalar üzerinde araştırmalarda bulundu. 1935’te Macaristan’a döndüğünde Millî Müze’de göreve başladı ve alanıyla ilgili değişik kadrolarda çalıştıktan sonra Doğu Ticareti Devlet Yüksek Okulu’nda Arapça, Farsça ve iktisat tarihi okutmakla görevlendirildi. Siyasete karışmadığı halde II. Dünya Savaşı’ndan sonra devlete karşı kurulan bir komploda yer aldığı gerekçesiyle halk mahkemesinde yargılandı ve önce Sibirya’ya sürgüne gönderilecekler arasına konulmasına rağmen neticede bütün akademik haklarından yoksun bırakılıp zorunlu emekliliğe sevkedildi (1950). Yedi yıl kadar çeviri yapmak ve özel ders vermekle geçimini sağladı. 1957 Eylülünde dost ve öğrencilerinin yardımıyla ülkeden ayrılarak Viyana’ya geçti.

Viyana’da bir yıl kaldıktan sonra davet edildiği İngiltere’ye giderek Manchester, Leeds, Oxford, Cambridge ve Londra üniversitelerinde misafir hoca olarak ders veren Somogyi, 1959 Ocak ayında Harvard Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi’nin başkanı Hamilton A. R. Gibb’in aracılığıyla Amerika’ya iltica etti ve iki yıl Gibb’in yanında araştırmacı ve Widener Library’de Ortadoğu kitapları uzmanı olarak çalıştı. Ardından Brandeis Üniversitesi’nin Akdeniz Araştırmaları Bölümü’nde Arapça ve İslâm tarihi okutmaya başladı. Oradan ayrılınca tekrar Harvard Üniversitesi’nde araştırmacı oldu; ertesi yıl Kahire Amerikan Araştırma Merkezi’nde çalıştı. 1964’te Amerikan vatandaşlığına geçen ve ömrünün geri kalan kısmını orada ve Kanada’da geçiren Somogyi’nin misafir hoca statüsünde ders verdiği son akademik kuruluş Haydarâbâd Osmâniye Üniversitesi’dir (1969-1970). Latince, Grekçe, İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Arapça, Farsça ve Türkçe bilen Somogyi İbrânîce, Rusça ve Portekizce’yi de okuyup anlayabiliyordu. Kariyeri boyunca İslâm kültürü, Arap dili ve edebiyatı üzerine pek çok çalışma yaptı; bu çerçevede uluslararası toplantı, konferans ve seminerlere katılıp çeşitli dergilerde birçok makale yazdı. Çalışmalarının önemli bir kısmı İslâm dünyasında ticaret, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’nin el-Muntaẓam, Demîrî’nin Ḥayâtü’l-ḥayevân ve Zehebî’nin Düvelü’l-İslâm ve Târîḫu’l-İslâm’ı üzerindedir. Somogyi, Royal Asiatic Society’nin faal üyesi ve Indian Institute of Islamic Studies’in onursal üyesiydi.

Somogyi’nin, yaşamını Goldziher’in yazılarını derlemeye ve redaksiyonlarını yaparak yayımlamaya adadığı söylenebilir; dolayısıyla onun değerinin anlaşılmasında büyük payı vardır. Önceleri Goldziher’in şahsı ve eserleri hakkında birçok makale yazan, Macarca kaleme aldığı çalışmalarını İngilizce’ye çevirip yeniden yayımlayan ve Samuel Lowinger’le birlikte onun için bir hâtıra kitabı çıkaran Somogyi (Ignac Goldziher Memorial volume I, Budapest 1948), 1967’den itibaren bütün makalelerinin tekrar toplu basımını gerçekleştirmiştir (Gesammelte Schriften, I-VI, Hildesheim 1967-1973). Goldziher’in biyografisini de eklediği bu yayın şarkiyat dünyası için büyük bir hizmet olmuş ve eser bu alandaki ana kaynakların başında yer almıştır. Somogyi ayrıca, Goldziher’in Macarca yazdığı ünlü Arap edebiyatı tarihi ders kitabının (DİA, XIV, 104) genişletilmiş bir İngilizce tercümesini yayımlamış (A Short History of Classical Arabic Literature, Hildesheim 1966), bu tercüme Azmi Yüksel ve Rahmi Er tarafından Somogyi’nin önsözüyle birlikte Türkçe’ye çevrilmiştir (Klasik Arap Literatürü, Ankara 1993).

Eserleri: Index des sources de la Hayât al-Hayawân de ad-Damîrî (Paris 1928); Das Problem der intuitiven Erkenntnis (Regensburg 1930); Ein Arabisches Kompendium der Weltgeschichte, das Kitab Duwal al-Islam des ad-Dahabi (Lipsiae 1932); The Tarikh al-Islam of adh-Dhahabi (London 1932); The Kitab al-Muntazam of Ibn al-Jauzi (London 1932); Religion und Medizin: Vorlesungen und Vortrage (Albert Niedermeyer ve Georg Baumgartner ile birlikte, Basel 1945); A Koran szemelvenyekben (Kur’ân-ı Kerîm’den Macarca’ya yaptığı tercümeleri ihtiva eder, Budapest 1947); Ad-Damîrî’s Hayat al-hayawân: An Arabic a Zoological Lexicon (Bruges 1950); Medicine in ad-Damiri’s Hayât al-Hayawan (Manchester 1957); Muslim Table Games: a Contribution to Their History in ad-Damîrî’s Hayât al-Hayawaân (Oxford 1958); The Arabic Chess Manuscripts in the John Rylands Library (Manchester, Eng. 1959); The Spanish Arabs and Islam; the Place of the Spanish Arabs in the Evolution of Islam as Compared with the Eastern Arabs (Hartford, Conn. 1963-1964); A Short History of Oriental Trade (Hildesheim 1968).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 37. cildinde, 376-377 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.