SPAHO, Fehim

4 Şubat 1877’de Saraybosna’da (Sarajevo) doğdu. Babası Mekteb-i Nüvvâb olarak bilinen Yüksek Şeriat-Hâkimlik Okulu’nun müdürü Hacı Hasan Efendi’dir. İlk öğrenimini Saraybosna’da tamamladı. Ardından Mekteb-i Nüvvâb’a girdi ve buradan mezun oldu. 7 Ekim 1895’te vilâyet arşivcisi olarak devlet memurluğu görevine başladı. Aralık 1896’da Saraybosna’daki şer‘î mahkemeye tayin edildi. Eylül 1897’deki kadılık sınavını kazandı ve bu arada aynı kurumda resmî Türkçe mütercimi oldu. 1901-1908 yılları arasında Saraybosna’da kadılık yaptı. 1908’de hükümet kâtipliğine, 1911’de sekreter yardımcılığına ve 1915’te hükümet sekreteri görevlerine getirildi. Şubat 1919 - Ekim 1920 tarihleri arasında Belgrad’daki Din İşleri Bakanlığı’nda daire başkanlığı görevini üstlendi. Ardından Saraybosna’ya döndü. 1923 yılına kadar Saraybosna’da hükümet üst düzey müsteşarı ve din işleri bölümü başkanı olarak görevde bulundu. İki defa siyasî sebeplerle emekliye ayrıldı ve 1936 yılına kadar ilmî çalışmalar ve çevirilerle meşgul oldu. 1936’da İslâm Dinî Birliği nâibliğine getirildi. Aynı yılın nisan ayında Yüksek Şeriat Mahkemesi başkanı oldu. 1937’de Vakıf Kurulu, Reîsülulemâ Meclisi müşavirliği ve Reîsülulemâ Seçme Kurulu üyeliklerine seçildi. 20 Nisan 1938 tarihinde reîsülulemâ oldu. 6 Mayıs 1938’de resmen göreve başladı ve 9 Haziran 1938’de Saraybosna’daki Hünkâr Camii’nde bu münasebetle menşur töreni yapıldı. 13 Şubat 1942’de Saraybosna’da vefat etti ve Gazi Hüsrev Bey Türbesi yakınına defnedildi.

Fehim Spaho ilmî çalışmalarını genç yaşlarından itibaren sürdürmüş ve özellikle Türkçe’den Boşnakça’ya çeviriler yapmıştır. İlk yazıları daha on dört yaşında iken Saraybosna’daki Bošnjak adlı dergide yayımlanmış (I/8, 20 Ağustos 1891), yine Saraybosna’da Nada adlı dergide bazı yazıları ve çevirileri çıkmıştır. Kurucuları arasında bulunduğu Behar adlı dergide de birçok makalesi ve çevirisi neşredilmiştir. Narodna Uzdanica adlı müslümanlara ait kültür ve eğitim derneğinin 1924-1927 yılları arasında başkan yardımcılığını, 1927-1928 yıllarında başkanlığını yaparak bu derneğin yayımladığı Kalendar Narodna Uzdanica adlı dergide makaleleri çıkmıştır.

Eserleri. 1. Arapski, Perzijski i Turski Rukopisi Hrvatskih Zemaljskih Muzeja u Sarajevu. Saraybosna’da Zemaljski Muzej’deki yazmaların katalogudur. Bunun sadece I. cildi Državna Tiskara tarafından neşredilmiş olup (Sarajevo 1942) eserde söz konusu müzede bulunan 203 yazma eser tanıtılmaktadır.

2. Turski Rudarski Zakoni. Türk dönemine ait madencilik kanunlarına dair bir eserdir. Glasnik Zemaljskog Muzeja u Bosne i Hercegovini adlı dergide neşredildikten sonra özel baskı olarak Zemaljska Štamparija tarafından yayımlanmıştır (Sarajevo 1913).

3. Naši Narodni Nazivi Mjeseci u Turskim Kalendarima iz Sedamnaestoga Vijeka. XVII. yüzyıldaki Türk takvimlerine ait bölgedeki halkın kullandığı ay adlarıyla ilgili bir broşürdür. Glasnik Zemaljskog Muzeja u Bosne i Hercegovini dergisinde neşredildikten sonra kitap halinde yayımlanmıştır (Sarajevo 1930).

Ayrıca diğer küçük çaplı eserleri arasında Pobune u Tuzlanskom Srezu Polovicom Osamnaestog Vijeka (nşr. Državna Štamparija, Sarajevo 1933), Iz Javnog i Privatnog Života u Doba Turaka (nşr. Balkanski Institut, Beograd 1936), Mješoviti Brakovi (nşr. Državna Štamparija, Sarajevo 1938) sayılabilir. Yaptığı birçok çeviri içinde Arapça’dan tercüme ettiği binbir gece masalları (Hiljadu i Jedna Noć, Sarajevo 1925), Halit Ziya Uşaklıgil’in Saliha Hanım (Saliha Hanuma, Sarajevo 1923; Zagreb 1953), Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu (Grmuša, Zagreb 1962) adlı romanları anılabilir. Bunlardan başka Türkçe’den çevirip çeşitli dergilerde yayımladığı tefrika halinde romanların başlıcaları şunlardır: Reşat Nuri Güntekin’in Dudaktan Kalbe (S Usana na Srce), Ercümend Ekrem Talu’nun Gün Batarken (Kada Sunce Zalazi), Halit Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnû (Zabranjena Ljubav), Halide Edip Adıvar’ın Kalp Ağrısı ve Handan (Bolja na Srcu ve Handana), Vesaf Kadri Moralızâde’nin Safiye (Safija), Güzide Sabri’nin Ölmüş Bir Kadının Evrâk-ı Metrûkesi ve Nedret (Zaostale Bilješke Umrle Žene ve Nedreta). Kaleme aldığı 100’den fazla makale ve kısa çevirileri de dergilerde çıkmış olup oruç, gayri müslimlerle evlilik, panislâmist fikirler, dinî eğitim özerkliği, takvime ait konular, Kaptan Hüseyin Gradaşçeviç’e ait bazı dokümanlar, Karadağ Podgorica bölgesine ait örf ve âdetler, Sırplar’ın ayaklanması vb. konuları ihtiva etmektedir (Fehim Nametak, I, 119-123; Mahmud Traljić, XVI/4 [1944], s. 65-66). Onun Truhelka, Hamdija Kreševljaković gibi araştırmacıların ilmî projeleri için bazı Osmanlı belgelerini Boşnakça’ya çevirdiği de bilinmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 37. cildinde, 414-415 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.