SÜRÛR

Hindistan’ın Leknev şehrinde dünyaya geldi. Doğum tarihi kesin olarak belli değilse de kırk yaşında yazdığı Fesâne-i ʿAcâʾib adlı eserinin dîbâcesinden 1200 (1786) yıllarında doğduğu anlaşılmaktadır. Babasının adı Mirza Asgar Ali Beg’dir. Bazı kaynaklarda Kanpûrlu olduğu ileri sürülmüşse de eserlerinde Leknev’i vatanı olarak anması, sürgün günlerini geçirdiği Kanpûr’u ve halkını eleştirmesi bu görüşü doğrulamamaktadır (Câlibî, III, 606). Eğitimine Leknev’de başlayan Sürûr Arapça ve Farsça öğrendi. Dönemin ünlü hattatı Hâfız İbrâhim’den ders alarak iyi bir hattat olarak yetişti; mûsiki alanında bilgi edindi ve şiirde Âgā Nevâziş’in talebeleri arasında yer aldı.

1824 yılında bir cinayet suçlaması yüzünden Eved (Oudh) Nevvâbı Gāziddin Haydar tarafından Kanpûr’a sürüldü. Bazı kaynaklarda sürgün edilmeyip kaçtığına dair rivayetler vardır. Sokaklarında kanun kaçaklarının dolaştığı, edebiyat ve şiirden anlayan kişilerin bulunmadığı bu şehirdeki hayatından sıkılan Sürûr burada Fesâne-i ʿAcâʾib adlı eserini yazmaya başladı. Sıkıntılarını gidermek için kaleme aldığı bu eseri sonraları ona Urdu edebiyatında şöhret sağladı. Nasîrüddin Haydar’ın (1827-1837) tahta geçmesinin ardından Kanpûr’dan Leknev’e dönmesine izin verildi. Muhammed Ali Şah’ın (1837-1842) tahta oturmasıyla da yeniden saray şairi oldu. Emced Ali Şah’ın zamanında (1842-1847) bu görevine son verildiyse de Vâcid Ali Şah (1847-1856) onu görevine iade etti. 1847’de Tevekkül Beg Hüseynî’nin Târîḫ-i Şemşîr Ḫânî’sini Sürûr-i Sulṭânî adıyla Urduca’ya tercüme etti. 1847-1851 yılları arasında küçük hikâyeler kaleme aldı. 1856’da Leknev’in İngiliz yönetimine devredilmesinin ardından zor günler geçirdi. 1857 ayaklanmasından sonra ekonomik açıdan çok zor duruma düşen Sürûr, 1859’da Maharaca Eşîrî Parşâd Narâin Singh’in daveti üzerine Benâres’e gitti. Burada Gülzâr-ı Sürûr ve Şebistân-ı Sürûr adlı eserlerini yazdı.

Sürûr’un mektuplarından onun Benâres ve Kanpûr dışında Delhi, Mîrat ve Racpûtana’yı ziyaret ettiği anlaşılmaktadır. 1854’te Delhi’ye gittiğinde ünlü şair Gālib Mirza Esedullah ile görüştü. Temmuz 1859’da Râmnagar’a yerleşti. Kanpûr’da yaşayan ilk eşinin 1861’de vefat etmesi üzerine aile fertleri onun yanına gelince geçim sıkıntısı içindeki Sürûr’un yükü daha da ağırlaştı. 1863’te gözlerindeki rahatsızlığı tedavi ettirmek için Kalküta’ya gittiğinde bu şehirde sürgün hayatı yaşayan Vâcid Ali Şah’ı ziyaret etti. Tedavisinden sonuç alamayınca Leknev’e döndü, oradan şöhretini duyduğu bir doktora görünmek için Benâres’e geçti. Benâres’ten Râmnagar’a dönen Sürûr, Zilhicce 1285’te (Mart-Nisan 1869) vefat etti.

Akıcı bir dille yazılmış şiirlerinin bulunmasına rağmen Sürûr şairliğinden ziyade iyi bir nesir yazarı olarak şöhret kazanmıştır. Eserlerinde Arapça ve Farsça ibarelerle dolu uzun cümlelerden oluşan klasik dönem üslûbunu takip etmiştir. Urduca’nın Leknev ekolünün temsilciliğini yapan tarzı ile Urdu edebiyatında çağdaşları arasında seçkin bir yere sahipse de şiirlerinde Leknev’den çok Delhi ekolüne mensuptur.

Eserleri. 1. Fesâne-i ʿAcâʾib. Sürûr’un şaheseri sayılan ve secili bir üslûpla kaleme alınan eserde Cân-ı Âlem adlı bir şehzade ile Encümeniârâ isimli prensesin aşk hikâyesi anlatılır. Çeşitli neşirleri yapılan eser (Allahâbâd 1941; Leknev 1977, 1981) Rusça’ya çevrilmiştir (Moskva 1983).

2. Sürûr-i Sulṭânî. Vâcid Ali Şah’ın isteği üzerine Firdevsî’nin Şâhnâmesi’nin Tevekkül Beg Hüseynî tarafından yapılan ve Târîḫ-i Dilgüşâ-yi Şemşîr Ḫan (Târîḫ-i Şemşîr Ḫânî) adıyla tanınan özetinin Urduca tercümesidir (Lahor 1975).

3. Şükûfe-i Maḥabbet. Sürûr’un geçim sıkıntısı çektiği günlerde Sandela bölgesinin yöneticisi Emced Ali Han Belûç’un talebiyle kaleme alınmış olup Mihr Çend Kehtrî’nin Nev Âyîn-i Hindî adlı eserinin bir adaptasyonudur (Leknev 1309).

4. Fesâne-i ʿİbret. 20 Ekim 1827’de Nevvâb hânedanından Nasîrüddin Haydar’ın tahta çıkışından Vâcid Ali Şah’ın 7 Şubat 1856’da tahttan indirilmesine kadar geçen süreçte cereyan eden siyasal ve kültürel olayların anlatıldığı bir eserdir (Leknev 1957).

5. Gülzâr-ı Sürûr. Molla Muhammed Rızâ Tebrîzî b. Şefî‘in Ḥadâʾiḳu’l-ʿuşşâḳ adlı Farsça eserinin Urduca’ya adaptasyonudur.

6. Şebistân-ı Sürûr. Binbir gece masallarından bazı hikâyelerin Urduca’ya tercümesi olup hâmilerinden Münşî Şîv Narâin’in isteği üzerine kaleme alınmıştır.

7. Şerâr-ı ʿIşḳ. Bopal nevvâbı İskender Begüm’ün talebiyle yazılan bir aşk hikâyesidir.

8. İnşâ-yı Sürûr. Sürûr’un mektuplarını içeren eser vefatından sonra evlâtlığı Mîr Ahmed Ali tarafından derlenmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 170 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.