TABÎİYYÂT

İlk ve Ortaçağ ilim ve felsefesinde, duyularla algılanan organik ve inorganik varlıklar alanında meydana gelen her çeşit oluş ve bozuluşun (kevn ve fesad), değişen ve değişime uğramayan (hareket ve sükûn) varlıkların ilke ve özelliklerinin nelerden ibaret olduğunu gözleme dayanarak araştıran ilimler el-ulûmü’t-tabîiyye ve kısaca et-tabîiyyât diye anılmaktadır. İslâm filozof ve bilginlerinin ilimler tasnifiyle ilgili eserlerinde tabiat ilimlerinin sekiz ilimden meydana geldiği görülmektedir. Bu durum, Aristo’nun tabiat ilimleri alanında yazdıklarını mantık külliyatındaki gibi sekiz sayısıyla sınırlama ve bu geleneğe bağlı kalma düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Filozofun bu alanda yazdıkları sayıca daha çok olmakla birlikte Ya‘kūb b. İshak el-Kindî, Fârâbî ve İbn Sînâ gibi Meşşâîler, yaptıkları tasniflerde sekiz sayısını aşmamak için bazan iki eseri (ilmi) bir başlık altında vermişlerdir. Hatta aynı filozofun farklı eserlerinde yer alan tasniflerdeki eser adlarında bu farklılığı görmek mümkündür (Kaya, s. 128-131). Meşşâî gelenekte felsefe ve ilimlerin en olgun ve sistematik eseri sayılan İbn Sînâ’nın eş-Şifâʾ külliyatının tabiat ilimlerine ayrılan ve eṭ-Ṭabîʿiyyât başlığı altında yer alan söz konusu sekiz ilmi içeren eserler şöyle sıralanmıştır: es-Semâʿü’ṭ-ṭabîʿî (fizik), es-Semâʾ ve’l-ʿâlem (gök ve yeryüzü), el-Kevn ve’l-fesâd (oluş ve bozuluş), el-Efʿâl ve’l-infiʿâlât (etkiler ve edilginler), el-Maʿâdin ve’l-âs̱ârü’l-ʿulviyye (madenler ve meteoroloji), en-Nefs (psikoloji), en-Nebât (bitkiler), el-Ḥayevân (hayvanlar-canlılar). Sekiz ilmin dışında tıp, veterinerlik, avcılık, çiftçilik, firâset, rüya tabiri, astroloji, sihir, tılsım, simya ve kimya gibi bilgi şubeleri ise tabîiyyâtın alt dalları sayılmakta ve bunlar da kendi içlerinde çeşitli dallara ayrılmaktadır (Sıddîk Hasan Han, I, 65).