TARİH DERGİSİ

Mehmet Cavit Baysun başta olmak üzere İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyeleri tarafından 1949 yılından itibaren çıkarılmaya başlanmıştır. İlk sayıda “Tahrir Heyeti” tarafından yazılan “Bir Kaç Söz” ile derginin yayım amaçları belirtilmiştir. Burada öncelikle bölümde büyük ümitlerle çıkarılan Tarih Semineri Dergisi’nin canlandırılamadığı (I/1, I/2 ve II şeklinde üç sayı olarak çıkan derginin muhtevası için bk. Koray, Türkiye Tarih Yayınları Bibliyografyası, s. 211-212), yeni bir dergiye ihtiyaç duyulduğu, esas amacın çıkacak dergiye gerek muhteva gerekse biçim yönünden kusursuz denilecek bir şeklin verilmesi olduğu, hiçbir iddia taşımadan neşriyat sahasına atılan dergide daha ziyade tarih bölümünün “yeni istidatlarına ait kalem mahsullerine” geniş ölçüde yer verileceği, tarihin bütün çağlarına dair araştırmaların, kütüphane ve arşivlerde ele geçirilmiş vesikaların, seyahat raporlarının tanıtılacağı ve bibliyografya haberlerinin verileceği belirtilmiştir. Ayrıca derginin bölüm dışındaki araştırmacılara da açık olduğu, konusu tarih haricinde olan, fakat bu ilmin ilerlemesine katkı sağlayacak makalelere de sayfalarında yer verileceği ifade edilmiştir. Tahrir heyeti bu önsözde derginin yayım süresine açıklık getirmiş ve iki sayısı bir cilt teşkil etmek üzere senede iki defa çıkarılması ve sayıların on formadan aşağı düşmemesi planlanmıştır. Yıllık sayı adedinin ileride çoğaltılması niyeti de bir hedef olarak ortaya konulmuştur.

Tarih Dergisi, gerek zengin kadrosu gerekse muhtevalı yazıları ile tarih alanında iddialı bir çizgiyi istikrarla korumuştur. Her yıl bir cilt ve her cilt iki sayı olmak üzere belirlenen hedef tamamen gerçekleştirilememişse de 1949-2009 yılları arasında kırk altı sayı yayımlanmıştır. 22. sayıya kadar çıkan dergilerin üzerinde ait oldukları ciltler belirtilmiş, 23. sayıdan itibaren sadece ilgili sayıya işaret edilmekle yetinilmiştir. İlk üç cilt planlandığı şekilde ikişer sayı çıkarılmış, IV-VII. ciltler birer sayıdan (sayı 7-10) ibaret kalmıştır. VIII. cilt 11-12. sayılar kabul edilmiş, IX-XII. ciltler yine birer sayı olmuş (sayı 13-16), bir cilt (XIII) olarak planlanan 17-18. sayıdan sonra tekrar her cilt bir sayı olacak şekilde (cilt XIV-XVII, sayı 19-22) bir yayım seyri izlenmiş, M. Cavit Baysun’un vefatından (1968) sonra çıkarılan 23. sayıdan itibaren cilt numaraları kaldırılmıştır. Cilt ve sayılardaki bu farklılıklar gibi ait oldukları ve yayımlandıkları yıllarla ilgili yayın sürecinde bazı değişiklikler meydana gelmiştir. 33. sayıya kadar genellikle dergilerin ait oldukları yıl yanında ay da belirtilmiştir. 1949 yılından itibaren hemen her yıla en az bir sayı tahsis edilirken 1956, 1957, 1968, 1978 ve 1982 yıllarına ayrılan herhangi bir sayı olmamış, 1950-1951, 1962-1963, 1974-1975, 1980-1981, 1983-1984, 1984-1994, 1995-2000, 2001-2002 ve 2002-2003 yılları için sadece birer sayı çıkarılmıştır. Tarih Dergisi 37. sayıdan itibaren (2002) hakemli olarak çıkmaya başlamıştır. Makaleler, üniversitenin yayın ilkeleri gereği üç farklı üniversiteye mensup üç öğretim üyesinden oluşan hakem heyetinin nezaret, değerlendirme ve kararına dayanılarak yayımlanmaktadır. 43. sayıdan itibaren künyede hakemli dergi standardı gereği yılda iki sayı çıkarılacağına yer verilmiştir.

Derginin 1969-2009 yılları arasındaki 13 sayısı bazı tarihî kişi ve olaylar yanında dergiye katkıları olan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü üyelerine vefatları münasebetiyle ithaf, armağan ve hâtıra sayısı şeklinde yayımlanmıştır. Dergide en fazla yazısı bulunan araştırmacılar arasında Münir Aktepe (30), Semavi Eyice (24), M. Cavit Baysun (23), Şehabettin Tekindağ (22), Mücteba İlgürel (17), Cengiz Orhonlu (16), Erdoğan Merçil (15), Nejat Göyünç (13) ve Salih Özbaran (10) öne çıkmaktadır. 2009 yılı itibariyle yayıma hazır olan iki cilt dahil 48. sayı içerisinde 274 farklı yazarın makalesi yayımlanmıştır. Bunlardan seksen araştırmacı Tarih Bölümü’ne, yirmi sekiz araştırmacı İstanbul Üniversitesi’nin farklı birimlerine mensup yazarlar olup toplam yazar sayısı 108’e ulaşır. Diğer makale sahipleri başka üniversitelerde çalışan, yurt içi ve yurt dışı kurumlarda görev yapan araştırmacılardır. Bu çeşitlilik 1949 yılında vurgulanan amaca uygun bir görünüm arzetmektedir.

Tarih Dergisi, özellikle Türkiye’de akademik tarihçiliğin geçirdiği gelişme ve seviyeyi göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Burada genel konular yanında İlkçağ, Ortaçağ, Osmanlı tarihi başlıkları altında tarih öğretimi ve metodolojisi, seyahatnâmeler, kaynak ve belge tanıtım ve tahlili, Grek ve Roma tarihi, meskûkât, Orta Asya ve Türk tarihi, dinler tarihi, müslüman Türk devletleri ve Moğol tarihi, Selçuklu tarihi, Anadolu beylikleri, Bizans tarihi, Memlükler, İstanbul tarihi ve hayatı ile şehir tarihleri, edebiyat ve sanat tarihi, müessese ve teşkilât tarihi, sosyal ve ekonomik tarihle ilgili pek çok yazıya yer verilmiştir. Kitâbiyat kısmında yeni çıkan yerli ve yabancı kitapların tanıtım, değerlendirme ve tenkidine ağırlık verilmiş, sonradan alanlarında tanınmış isimler olacak birçok akademisyen ilk yazı tecrübelerini bu tanıtma yazılarıyla yapmıştır. Tarih Dergisi hakkında iki tanıtım yazısı kaleme alınmıştır. Dergiyi önce Erdoğan Merçil 25. sayıda değerlendirmiş (1971), burada ilk yirmi beş sayının analitik tanıtımı yapılmıştır. Daha sonra 26-36. sayılar aynı şekilde Arzu Terzi tarafından 37. sayıda (2002) ele alınmıştır. 26-32. sayılarda bu dergide yer alan makalelerin History and Life tarafından indekslendiği duyurulmuştur. 43 ve 44. sayılarda, “Tarih Dergisi TÜBİTAK-ULAKBİM tarafından indekslenmektedir” ifadesine yer verilmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2011 yılında İstanbul’da basılan 40. cildinde, 79-80 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.