TIĞNERÎ

V. (XI.) yüzyılın ortalarında Gırnata’nın kuzeybatısındaki Tığner köyünde doğdu. İbn Mâlik et-Tığnerî ve el-Hâc el-Gırnâtî diye de anılır. Benî Mürre kabilesinden yöneticilerle yakın ilişkisi olan tanınmış bir aileye mensuptur. Hayatının erken bir döneminde ailesiyle birlikte Gırnata’ya göç etti. Önceleri oyun ve eğlenceyle geçen bir hayat sürerken daha sonra ilme yöneldi; İbn Bassâl et-Tuleytılî’den ziraat (filâha) öğrenimi gördü ve bu konuda uzman oldu. İleriki yıllarda gittiği İşbîliye’de (Sevilla) tabip Ebü’l-Hasan Şihâb b. Muhammed’den tıp okuduğu (494/1101) bilinmektedir. Gırnata’da hüküm süren Zîrîler hânedanının son emîri Abdullah b. Bulukkîn ve Murâbıt Emîri Temîm b. Yûsuf b. Tâşfîn’in hizmetinde bulundu. Ardından tarım yöntemleri ve tarım ürünleri konusunda bilgisini geliştirmek için doğu İslâm ülkelerine seyahate çıktı. Zehretü’l-bustân adlı eserinde yer yer dile getirdiği gibi Selâ’ya, Kal‘atü Benî Hammâd’a ve Kahire’ye uğradı; el-Hâc diye anıldığına göre muhtemelen buradan Hicaz’a gidip hac farîzasını eda etmiştir. Daha sonra Şam bölgesine geçti ve Dımaşk, Askalân, Halep gibi şehirleri dolaştı. Ziraat konusunda geniş tecrübe sahibi olarak döndüğü Gırnata’da vefat etti. Zühretü’l-bustân’ı 504 (1110) yılı civarında yazdığına göre bu tarihten sonra ölmüştür. Tarım alanındaki uzmanlığı yanında çağdaşı İbn Bessâm eş-Şenterînî ve daha sonra Lisânüddin İbnü’l-Hatîb gibi edip ve tarihçiler onun şiir ve edebiyat alanındaki yeteneğine de işaret ederler.

Tığnerî, Gırnata Valisi Temîm b. Yûsuf b. Tâşfîn’e sunduğu Zühretü (Zehrü)’l-bustân ve nüzhetü’l-eẕhân adlı eseriyle tanınmıştır. Bilimsel tarım alanında günümüze ulaşan önemli eserlerden biri olan Zehretü’l-bustân bir mukaddime ve 234 fasıldan meydana gelmektedir. Müellif mukaddimede ziraata teşvik edip ziraatla uğraşanların mânevî mertebelerine işaret eden âyet ve hadisleri zikrettikten sonra ziraatla ilgili bazı şer‘î hükümlere değinir. Ardından mevsimlerin, çeşitli bölge ve ülke topraklarının özellikleri, insanlar, hayvanlar, bitkiler, ağaçlar, meyveler ve örnek üretim usulleri konusunda teorik ve deneysel bilgiler verir. Tığnerî eski Yunanlılar’ın, Araplar’ın ve diğer milletlerin ziraata dair eserlerinden elde ettiği bilgileri şahsî tecrübeleriyle geliştirerek değerlendirmiştir. Yer altı sularından yararlanma, kuyu kazma, ekim ve hasat zamanı ve yöntemleri, bitki ve ürünlerin verim ve kalitesini arttırma, bunları âfet ve hastalıklardan koruma yolları eserde ele alınan diğer konulardır. Kitapta ayrıca bitkilerin ve tarımsal ürünlerin hangi hastalıklara iyi geldiğine işaret edilmiştir. Müellifin yararlandığı kaynaklar arasında İbn Vahşiyye’nin el-Filâḥatü’n-Nabaṭiyye’si, İbn Bassâl’in Kitâbü’l-Filâḥa’sı, İbn Vâfid el-Lahmî’nin el-Mecmûʿ fi’l-filâḥa’sı, Ebû Bekir er-Râzî’nin el-Ḥâvî’si, Câbir b. Hayyân’ın el-Ḫavâṣ ve eṭ-Ṭılsımât adlı eserleri, Ali b. Rabben et-Taberî’nin Firdevsü’l-ḥikme’si ve İbn Mâseveyh’in eserleri anılabilir. Tığnerî, eserini telif ederken Aristo’ya nisbet edilen Kitâbü’n-Nebât’ı, Kustâ b. Lûkā’nın el-Filâḥatü’l-Yûnâniyye’si (el-Filâḥatü’r-Rûmiyye), Anatolius’un Kitâbü’l-Ḫizâne’si yanında Batlamyus, Câlînûs, Democritos gibi filozof ve bilginlerin eserleriyle müellifini zikretmediği el-Filâḥatü’l-Hindiyye adlı kitaba da başvurmuştur. Zehretü’l-bustân, Expiracion Garcia-Sanchez (Madrid 2000) ve Muhammed Mevlûd el-Meşhedânî (Dımaşk 1422/2001) tarafından neşredilmiştir. İbn Liyûn et-Tücîbî’nin ziraata dair meşhur manzumesinde bu eserin metnini esas aldığını ileri süren Ahmed et-Tâhirî onun Zehretü’l-bustân üzerine yazdığı ihtisarı da neşretmiştir (bk. bibl.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 90-91 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.