TUĞRÂ-yi MEŞHEDÎ

Meşhed’de doğdu. Asıl adı Ali İbrâhim Han’dır. Meşhed’de eğitim aldı. Şiirlerinde “Tuğrâ”nın yanı sıra bazan “Şîfte” ve “Vahşet” mahlaslarını da kullanmıştır. Hayatına dair yeterli bilgi yoktur. Bâbürlü Hükümdarı Cihangir’in (1605-1627) son dönemlerinde Hindistan’a gittiği ve Haydarâbâd Dekken’e yerleştiği bilinmektedir. Ardından burada Şah Cihan’ın (1628-1658) sarayına girdi ve Şehzade Murad Bahş’ın yakın dostu olarak münşîlik yaptı. 1057 (1647) yılında onunla birlikte Belh seferine katıldı. Bu sırada Belh ve Bedahşan fetihlerini anlattığı Mirʾâtü’l-fütûḥ adlı eserini kaleme aldı. Hayatının sonlarında Keşmir bölgesi divanının sahibi Kādîzâde Mirza Ebü’l-Kāsım’ın davetiyle Keşmir’e gitti ve burada münzevi bir hayat yaşadı. 1078’de (1668) yazılan Mirʾâtü’l-ʿâlem adlı eserde Tuğrâ’nın vefatından söz edildiğine göre bu tarihten biraz önce ölmüş olmalıdır. Muhammed Kudretullah Gûpâmevî’nin Netâʾicü’l-efkâr adlı eserinde XI. (XVII.) yüzyılın sonlarında öldüğü kaydedilir (Râşidî, II, 742, 743). Mezarı Keşmir’de Kelîm-i Kâşânî’nin türbesi yanındadır.

Tuğrâ-yi Meşhedî Farsça şiir ve inşâ alanında tanınmış olup Muhammed Cân Kudsî, Kelîm-i Kâşânî, Sâib-i Tebrîzî, M. Tâhir Ganî-yi Keşmîrî, Muhammed Kulı Selîm-i Tahrânî gibi çağdaşı bir kısım şair ve yöneticileri hoş olmayan bir üslûpla hicvetmiştir. Nesirde kendine özgü bir üslûp geliştirmiş, risâleleri XX. yüzyıla kadar Hint yarımadasında medreselerde okutulmuştur. Tuğrâ-yi Meşhedî’nin divanı yanında şiirleri birçok risâlesinde yer almaktadır. British Museum’da otuz bir, Karaçi Pakistan Millî Müzesi’nde yirmi dokuz risâlesi ve diğer bazı kütüphanelerde muhtelif risâleleri mevcuttur. British Museum’daki (Rieu, II, 742-744) risâleleri şunlardır: Cûş-i Bülbül (Miʿyârü’l-idrâk), Firdevsiyye (Keşmir’in güzelliklerine dairdir), Taḥḳīḳāt, Mecmaʿu’l-garâʾib, Mürtefiʿât (Cihangir dönemiyle ilgilidir), Mirʾâtü’l-fütûḥ, İlhâmiyye, Teẕkiretü’l-etḳıyâ (çağdaşı Keşmirli on iki tanınmış şahsiyet hakkındadır), Tecelliyyât (Keşmir’in vasfıyla ilgilidir), Kenzü’l-meʿânî (Şah b. Şücâ‘ın methine dairdir), Tâcü’l-medâʾiḥ (Şehzade Murad Bahş’ın methine dairdir), Müşâbehât-ı Rebîʿî, Ḫamse-i Nâḳıṣa, Mirʾâtü’l-ʿuyûb, Molla Sâtıʿ, ʿAnbernâme (ʿİbretnâme), Ruḳaʿât (kısa edebî mektuplardır), Kelimetü’l-Ḥaḳ, Envârü’l-meşâriḳ, Hûd Kâşte, Âşûbnâme, Taʿdâdü’n-nevâdir, Cülûsiyye (Sultan Evrengzîb’in taç giymesiyle ilgilidir), Perîḫâne, Żiyâfet-i Maʿnevî, Girye-i Ḳalem, Miʿrâcü’l-feṣâḥat, Çeşme-i Feyz, Semere-i Ṭıbbî, Vecdiyye-i Cân, Nümûne-i İnşâ (Evrengzîb’in methine dairdir). Diğer kütüphanelerde bunlardan başka Vecdiyye, Tesvilât ve İltimâsnâme gibi bazı risâleleri görülmektedir. Risâlelerin on yedisi Resâʾil-i Tuġrâ adıyla Kanpûr (1871, 1903) ve Leknev’de (1885) basılmıştır. Külliyatı içinde yer alan divanındaki şiirler 10.000 beyit kadardır. Gazeller, kasideler ve mesneviler yanında terciibend, terkibibend ve tahmîsleri, beyit ve kıtaları mevcuttur.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 339 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.