UBICINI, Jean-Henri Abdolonyme

20 Ekim 1818’de Issoudun’da (Fransa) doğdu. Lombardia asıllı bir ailenin çocuğudur. Gençliğinde birkaç yıl kolej öğretmenliği yaptı. 1846’da seyahate çıkarak İtalya, Yunanistan üzerinden İstanbul’a gitti (1847). 1848’de Bursa ve İzmir’e geçti. Aynı yıl Eflak ve Boğdan’da çıkan ayaklanmalar esnasında kurulan geçici hükümetin sekreterliğini üstlendi. Bu iki prensliğin Rus işgaline uğramasına ve Türk ordusunun Eflak’a girmesine tanık oldu. Sorun çözüldükten sonra İstanbul’a döndü ve Fuad Paşa’ya bilgi verdi. İstanbul’da bu ilk kalışı üç yılı buldu. 1855’te bir defa daha İstanbul’a geldi.

Ubicini İstanbul’da geniş bir çevre edindi. Çeşitli ailelerle tanıştı ve onların konuğu oldu. Mustafa Reşid, Fuad, Âlî ve Ahmed Vefik paşalar gibi dönemin önde gelen devlet adamlarıyla irtibat kurdu. Türkiye’deki gelişmeleri, özellikle Tanzimat’la birlikte hızlanan yenilik hareketlerini yakından takip etti. Türkçe’yi edebî metinlere nüfuz edebilecek ölçüde öğrendiğinden Doğu kaynaklarını değerlendirebilecek donanıma sahipti. Ardından Paris’e döndü. 27 Ekim 1884’te Vernou sur Brene’de öldü. Légion d’Honneur nişanının Grand Croix derecesine sahipti. Yayımladığı eserlerden anlaşıldığına göre Ubicini, reform sürecinde Osmanlı Devleti’nin yeniden canlanması ve ilerlemesi için girişim başlatan II. Mahmud’un yaptıklarına büyük değer vermektedir. II. Mahmud’u reformları gerçekleştirirken içinde bulunduğu durum açısından Büyük Petro’dan daha üstün görür. Tanzimat’ı “eski nizamın yeniden kurulması” şeklinde tanımlayan Ubicini, II. Mahmud’un eseri olarak gördüğü bu harekete daha geniş bir anlam vermektedir. Tanzimat, Türk imparatorluğunun çağdaş anlamda ilk anayasasının temellerini atmıştır. Ubicini, İslâm’ın Türkiye’deki hukuk düzeni ve günlük yaşayış üzerindeki etkisini inceler, ulemânın durumunu ele alır ve Tanzimat’la başlayan yeni yasaları değerlendirir; bunların müslüman ve gayri müslim tebaa yönünden getirdiği yenilikleri tahlil eder; okullar, kütüphaneler, basın, maliye, posta sistemi, ordu ve toplumsal yapı üzerinde ayrıntılı biçimde durur. Ubicini XIX. yüzyılda Türkler’e karşı oldukça tarafsız bir zihniyetin temsilcisidir. Bu dönemde Avrupa kamuoyunun kalıplaşmış ön yargılarla davrandığı göz önüne alınırsa bu tutumun önemi daha iyi anlaşılır. Özellikle mektupları bu ön yargıların sorgulanmasında etkili olmuştur. Ubicini Türkler’in erdemlerini, onurlarına düşkünlüğünü, sade yaşantılarını, ağır başlılıklarını, inceliklerini gerçekçi bir tutumla anlatmaya çalışmıştır.

Eserleri. 1. Lettres sur la Turquie ou tableau statistique, religieux, politique, administratif, militaire, commercial etc., de l’Empire Ottoman, depuis le Khatti-Cherif de Gulkhanè, 1839 (Paris 1851-1853). İstanbul’a yolculuğunu konu alan ve 1850 yılının Martından başlamak üzere Moniteur Universel’de yayımlanmaya başlanan mektuplarının kitap haline getirilmiş şeklidir. O sırada Türkiye ile Rusya arasında yeni sorunların ortaya çıkması üzerine Avrupa kamuoyunun dikkati yeniden Osmanlı Devleti’ne çevrilmişti. Bu mektuplar Türkiye’nin gerçek yüzünün Batı’da tanınması açısından büyük değer taşımaktadır. Eserin I. cildinde Tanzimat’la birlikte değişen Osmanlı kurumları ve toplumsal yapı ele alınmakta, II. ciltte Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayri müslimlerin durumu tarihsel ve hukuksal açıdan incelenmektedir. Eser İngilizce’ye (Letters on Turkey: An Account of the Religious, Political, Social and Commercial Conditions of the Ottoman Empire, trc. L. Easthope, London 1856), İtalyanca’ya (Lettere sulla Turchia, Milan 1853), İspanyolca’ya (El Tanzimat organizacio de la Turquia Actual, Madrid 1854) ve yakın dönemlerde Türkçe’ye (Türkiye 1850, trc. Cemal Karaağaçlı, İstanbul, ts.; Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, trc. Cemal Aydın, İstanbul 1998) çevrilmiştir. Ubicini’nin mektupları Türkiye tarihi üzerine araştırma yapanlar için önemli bir kaynak teşkil etmiştir.

2. La question d’orient devant l’Europe: documents officiels manifestes, notes, firmans, circulaires, etc., depuis l’origine du différend, annotés et précédés d’une exposition de la Question des Lieux-Saints (Paris 1854). Şark meselesinin yeniden alevlenmesi, Türk-Rus ilişkilerinin giderek gerginleşmesi üzerine kaleme alınan bir eserdir. Müellif, Rus ve Osmanlı devletlerince yayımlanan resmî belgelerden yola çıkarak Avrupa kamuoyunu aydınlatmayı amaçlar. Prens Mençikof’un İstanbul’a gelip Bâbıâli’ye ilk notayı vermesiyle başlayan eser (5 Mayıs 1853) Rus Başvekili Nesselrode’un yayımladığı son genelgeye kadar (6 Haziran 1853) uzanır. Eserde sorunun kökenine inilir ve kutsal yerlerle ilgili zaman zaman geriye dönük ayrıntılara da yer verilir.

3. La Turquie actuelle (Paris 1855). Eserde 1839 Tanzimat Fermanı’yla açılan yeni dönemdeki gelişmeler ele alınır. Müellifin daha önce yayımlanan mektuplarıyla bu eser arasındaki benzerlikler dikkati çekmektedir. Burada devletin yeniden yapılanması, kurumlar, saray, bürokratik ve askerî durum, günlük yaşam, Türkiye’de kadının konumu, gelenek ve görenekler büyük ölçüde kişisel gözlemlere dayanılarak açıklanmaktadır. Eser Türkçe’ye de çevrilmiştir (1855’de Türkiye, trc. Ayda Düz, I-II, İstanbul 1977).

4. Provinces danubiennes et romaines (Paris 1864). Eflak ve Boğdan prenslikleri tarihine dairdir. Burada prensliklerin 1848 yılındaki faaliyetleri hakkında açıklamalarda bulunmuştur.

5. Les serbes de Turquie, études, statistiques et politiques de Serbie, le Montenegro et les pays serbes adjacents (Paris 1865). Müellif bu çalışmasına 1871’de kaleme aldığı Constitution de la principauté de Serbie adlı eseriyle katkıda bulunmuştur. Bu eserlerinde Ubicini, Rum ve Slav nüfusu karşısında maddî ve mânevî açıdan Osmanlı varlığının giderek zayıfladığına dikkati çekmektedir.

6. Etudes historiques sur les populations chrétiennes de la Turquie d’Europe (Paris 1867).

7. Etat présent de l’Empire ottoman statisque gouvernement, administration, finances, armeé, communautés non musulmans etc, ete. d’après le salnamèh (annuaire impérial) pour l’année 1293 de l’hégire (1875-1876) et les documents officiels les plus récents... (Paris 1876). Müellifin Pavet de Courteille ile birlikte yaptığı, devlet salnâmesindeki verilerin güncelleştirilip Fransızca’ya çevrilmesine yönelik önemli bir çalışmadır.

8. La constitution ottomane du 7 zilhidje 1293 (23 décembre 1876), expliquée et annotée (Paris 1877).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 42. cildinde, 32-33 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.