UĞUR, Mücteba

15 Eylül 1936’da Çorum’un İskilip kazasında doğdu. Babası İskilip’te köklü bir aile olan Kacıoğulları’ndan Hasan Fehmi, annesi Zahide Hanım’dır. Din eğitiminin yasaklandığı bir dönemde ilk dinî bilgileri yörede Töngüt Hoca adıyla bilinen bir kadından ve Sarı İmam lakabıyla tanınan dedesinden aldı. 1943 yılında başladığı ilköğretimi sırasında babasının yardımıyla Osmanlıca öğrendi. 1951’de Çorum Lisesi’ne girdi. “Din ve İslâmiyet” adlı ilk yazısı mahallî bir gazetede 1952’de yayımlandı. Bu arada Hanönü Medresesi’nde hüsn-i hat öğrenip icâzet aldı. 1955’te liseden, 1959’da Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı yıl Balıkesir İmam-Hatip Okulu’nda göreve başladı. Bu dönemde Hasan Basri Çantay’dan Kādî İyâz’ın eş-Şifâʾ adlı eserinin mukaddimesini, İbn Züreyḳ’in rızık aramayla ilgili kasidesini ve diğer bazı eserleri okudu, tercüme tekniği üzerine dersler aldı. 1963’te Hacer Hanım’la evlendi. Bu evlilikten Hasan Basri ve Selma adında iki çocuğu oldu. 1966’da kurucu müdür sıfatıyla Kastamonu İmam-Hatip Okulu’na tayin edildi ve üç yıl burada, üç yıl Tokat İmam-Hatip Okulu’nda müdürlük yaptı. 1972’de Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne hadis asistanı oldu. 1974’te özel bir bursla Mısır’a gittiyse de sağlık sorunları yüzünden beş ay sonra geri döndü; ikinci gidişinde de üç ay kalabildi. 1978’de Hicri Birinci Asırda İslâm Toplumu adlı teziyle doktorasını tamamladı. 1982’de Riyad’daki Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye’de bir yıl hat ve hadis usulü dersleri verdi. 1985’te doçentliğe, 1995’te profesörlüğe yükseltildi; 2003 yılında emekliye ayrıldı. Çocukluk yıllarında geçirdiği bir rahatsızlıktan dolayı 1964’te başlayan böbrek hastalığı vefatına kadar sürdü. Son on yılının yaklaşık yarısını hastahanede geçirmesine rağmen kitap ve makale yazmaya devam etti, tezler yönetti. Ardından görme kaybına uğradığı için bazı çalışmaları yarım kaldı. 17 Temmuz 2005’te Ankara’da vefat etti, ertesi gün İskilip’te toprağa verildi.

Eserleri. Telif: Hicri Birinci Asırda İslâm Toplumu (İstanbul 1980); Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü (Ankara 1992); Hadis İlimleri Edebiyatı (Ankara 1996); Altıncı Kırk Hadis ve Mealleri (İstanbul 1956); İslam Âdâbı (İstanbul 1971); Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi Kılavuzu (M. Cemal Sofuoğlu ile birlikte, Ankara 1975, 1978, 1984); Kur’an Fihristi (İstanbul, ts.); Buhârî (Ankara 1989); Hasan Basri Çantay (Ankara 1994); “Cumhuriyet Devri Hadis Neşriyatı” (AÜİFD, 50. yıl özel sayısı [1973], s. 345-366); “Va’z, Kıssacılık ve Hadiste Kussas” (AÜİFD, XXVIII [1986], s. 291-326); “Sülüs Hattına Dair Mühim Bir Risale: Sülüs Yazı Rehberi” (VD, sy. 21 [1990], s. 335-360); “Hadis Rivayetinde ‘Ulüv-Nüzûl’ Meselesi ve Hadisçilerin ‘Ulüv’ Tutkusu” (Diyanet İlmî Dergi, XXXIV/1 [1998], s. 3-22).

Tercüme: Oryantalizm ve Oryantalistler: Yararları, Zararları (Mustafa es-Sibâî’den, İstanbul 1993); İslam’a İnandım (Emily Bramlet’den, Ankara 1983); “Halk-ı Kur’an Meselesi” (Abdülfettâh Ebû Gudde’den, AÜİFD, XX [1975], s. 307-321); “Mü’minlerin Annesi Hz. Â’işe’nin Fıkhı ve İçtihad Usulü” (Muhammed Selâm Medkur’dan, Diyanet Dergisi, XVI, sy. 2 [1977], s. 75-84).

Mücteba Uğur, Hâce Abdullah-ı Herevî’nin Ẕemmü’l-kelâm ve ehlih adlı eserini Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, British Library ve Zâhiriyye Kütüphanesi nüshalarına dayanarak yayıma hazırlamışsa da neşredememiştir. Bunların dışında çeşitli dergilerde yayımlanmış, neşre hazır yahut yarım kalmış birçok çalışması vardır. İmam-Hatip liseleri için hadis kitapları da hazırlayan Uğur mûsiki ve edebiyatla ilgilenmiş, lise yıllarından itibaren aruz vezniyle şiirler yazmış, bunların bir kısmı gazete ve dergilerde basılmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 42. cildinde, 50-51 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.