ÜSKÜDARLI TALAT

Üsküdar İhsaniye’de doğdu. Asıl adı Ahmed Talat’tır. Mûsikişinas olan babası Binbaşı Ahmed Ağa’nın Van’da görevliyken vefat etmesi üzerine annesiyle birlikte İstanbul’a döndü (1863). Mahalle mektebinde okurken kendisini himaye eden Mevlevî muhibbi Hâfız Ömer Efendi ile birlikte Galata Mevlevîhânesi’ne devam etmeye başladı; orada Şeyh Kudretullah Efendi’den iltifat gördü. Daha sonra Eyüp Bahariye Mevlevîhânesi’nde semâ çıkarmak suretiyle Mevlevîliğe intisap etti. Hâmisi Ömer Efendi vefat edince Yenişehir Fener’de memurluk yapan ağabeyinin yanına gitti; altı yıl kadar kaldığı bu şehirde ibtidâîyi bitirerek rüşdiyeye başladı. 1877’de Üsküdar Paşakapısı Rüşdiyesi’nden mezun oldu. Bu arada Berkofçalı Abdürrahim İlmî Efendi ile Yekçeşm Halil Efendi, Hoca Re’fet Efendi, Köysancaklı Abdülkadir Efendi ve Hoca Tahsin Efendi’den hikmet, hey’et (astronomi), tasavvuf, Arapça, Farsça ve edebiyat dersleri aldı.

1879’da Adliye Nezâreti Muhasebe Kalemi’nde başladığı memuriyet hayatını aynı dairede on dokuz yıl kadar başkâtip olarak sürdürdü. Daha sonra Adliye Muhasebe müdürlüğüne getirildi. 1909’da buradan Bahriye Nezâreti müsteşarlığına geçti, sekiz ay kadar çalıştı ve 16 Haziran 1910 tarihinde emekliye ayrıldı. Emekliliğin ardından bir süre Donanma Cemiyeti umum müdürlüğü yaptı. Müdâfaa-i Milliyye ve Hilâliahmer cemiyetleri gibi hayır kurumları yanında Hamidiye suları muhasebeciliğinde görev yaptı. Bir ara devrin Hariciye Nâzırı Kürd Said Paşa’nın çocuklarına özel ders verdi.

Dönemin tanınmış şairlerinden Hersekli Ârif Hikmet Bey’in Üsküdar’da oturduğu yıllarda onun konağındaki toplantılara devam etmek suretiyle edebî muhite ilk adımlarını attı. 1880’den itibaren Muallim Nâci’nin edebiyat sayfasını idare ettiği Saâdet ve Zuhur gazetelerinde çalıştı, Nâci’nin vefatından sonra bir süre Saâdet’in edebiyat sayfasını yönetti. Burada dinî gün ve gecelerle ilgili yazılar yazdı; devrin padişahı için cülûs ve velâdet dolayısıyla çeşitli kasideler tanzim etti. Peyâm ve Peyâm-ı Edebî gibi yayın organlarında eski geleneğe bağlı kalarak daha çok gazel tarzında manzumeler yayımladı. Bunların en tanınmışı, 18 Mart 1915’te Çanakkale zaferi üzerine Sultan Mehmed Reşad’ın kaleme aldığı gazele yazdığı tahmîstir (Tercümân-ı Hakîkat, nr. 12719, 30 Ağustos 1332 / 12 Eylül 1916). Ertuğrul firkateyninin Japonya dönüşünde Hint Okyanusu’nda batması üzerine yazdığı mersiyenin sansür heyeti tarafından neşrine izin verilmemesi üzerine matbuat hayatından çekildi ve Üsküdar Çiçekçi Camii yakınlarındaki evinde devrin ilim adamı, şair ve ediplerinin bir araya geldiği bir sanat ve kültür mahfili meydana getirdi. Onun dikkati çeken edebî faaliyetlerinden biri de dönemin çeşitli olayları hakkında düşürdüğü manzum tarihlerdir.

Son devrin tanınmış kurrâlarından Hâfız Üsküdarlı Ali Efendi’nin amcası olan Üsküdarlı Talat 15 Eylül 1926’da vefat etti; kabri Karacaahmet Mezarlığı’nda şair Nedîm’in kabri civarındadır. Vefatı üzerine Ahmed Remzi Dede, Muhittin Râif (Yengin) ve Abdülhak Hâmid (Tarhan) birer manzum tarih düşürmüştür. Hayatı boyunca yazdığı şiirler eviyle birlikte yandığından divan halinde yayımlanamamış, sadece dostlarının ezberinde kalan bir kısım şiirleriyle bazı tarih manzumeleri ölümünden sonra Florinalı Nâzım’ın kitabında bir araya getirilmiştir (bk. bibl.) Ömer Hayyâm rubâîlerinden elli kadarının manzum tercümeleri de neşredilmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 42. cildinde, 376-377 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.