https://islamansiklopedisi.org.tr/vahid-pasa-kutuphanesi
Vahîd Paşa, 19 Zilkade 1226 (5 Aralık 1811) tarihli vakfiyesinde bir müddet sürgün olarak kaldığı Kütahya’da şehrin çok sayıdaki talebe ve hocasının kitap sıkıntısı çektiğini görünce burada bir kütüphane yaptırmaya karar verdiğini söyler. Kütüphanenin aslını teşkil eden 217 kitap, vakfiyede belirtildiğine göre önce Yıldırım Bayezid Camii mihrabının sol yanında maksûredeki dolap içine konmuş (VGMA, nr. 579, s. 706), bir yıl sonra Kütahya Ulucamii adıyla da bilinen aynı caminin son cemaat yerinin batı tarafındaki bir bölüm kütüphane haline getirilmiştir (Uzunçarşılı, s. 129). Kütüphane odasının inşaat masraflarını gösteren belgeden anlaşıldığına göre buraya 2040 kuruş harcanmış, odanın donatımı için sadece 383 kuruş sarfedilmiştir (BA, D.BŞM, nr. 7965). Bu tarihten sonra da Vahîd Paşa, gerek memur olarak gerekse mâzulen bulunduğu yerlerden kütüphanesine birçok eser gönderip koleksiyonunu zenginleştirmiştir (VGMA, nr. 579, s. 621, 680, 684, 688, 695-699; BA, D.AMH, nr. 25 312; BA, Cevdet-Maârif, nr. 2343; BA, EV.HMH, nr. 8264, 8289 ve 8322).
Vahîd Paşa, vakfiyesinde şehrin âlimlerinin görüşleri alınarak seçilecek iki hâfız-ı kütübün tatil günü cuma dışında kütüphanede bütün gün bizzat bulunmaları üzerinde ısrarla durmaktadır (VGMA, nr. 579, s. 702-703). Ayrıca bunların günlük 60’ar akçe olan ücretlerinin yanında vakfettiği değirmenin kârını da alacaklarını belirtmiştir (VGMA, nr. 579, s. 702). Buna karşılık hâfız-ı kütübler kaybolan kitapları tazmin edecek, ciltleri yıpranan kitapların tamir masrafları da vakfın artan gelirlerinden karşılanacaktır (VGMA, nr. 579, s. 703). Diğer birçok vakıf kütüphanesinde olduğu gibi kütüphaneyi temizlemek için bir ferrâş görevlendirilmiştir. Kitapların sayımı her yılın muharrem ayında şehir kadısının, müftü ve âlimlerin nezâretinde yapılacak, sayım sonrası kütüphanedeki kitapların yeni bir katalogu hazırlanarak vakfın mütevellisine gönderilecektir.
Kütüphane haftanın altı günü açık tutulacağı için dışarıya ödünç kitap verilmemesi şart koşulmuş, özellikle şehrin ileri gelenleri ve idarecilerinin aracılığıyla hâfız-ı kütüblere baskı yapılarak bu kuralın ihlâl edilmemesi ısrarla istenmiştir. Ayrıca vakfın artan geliri Kütahya şehri ulemâsının ihtiyaç duyacakları kitapların satın alınmasına tahsis edilmiştir (VGMA, nr. 579, s. 703-704). Başbakanlık Arşivi’ndeki bir belgede Vahîd Paşa’nın, gelirini Kütahya’daki kütüphanesine vakfettiği değirmenin 1230 (1815) yılına ait muhasebesi bulunmaktadır. Vahîd Paşa’ya Kütahya’dan gönderilen bu muhasebe bilançosunda değirmenden gelen 320 kuruşluk gelirin nerelere harcandığı belirtilmiştir. Molla Bey diye tanınan İbrâhim Edhem Bey ve diğer hayır sahiplerinin bağışlarıyla Vahîd Paşa Kütüphanesi koleksiyonu zaman içinde zenginleştirilmiştir. Bugün Vahîd Paşa İl Halk Kütüphanesi adıyla varlığını sürdüren kütüphanede 3085 yazma (420 Türkçe, 2473 Arapça, 192 Farsça) ve 4161 eski harfli matbu eser yer almaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Vahîd Paşa’nın Kütahya’daki Kütüphanesinin 1226 Tarihli Vakfiyesi, VGMA, nr. 579, s. 700-712.
Şer‘iyye Sicilleri, Evkāf-ı Hümâyun Müfettişliği, nr. 315, s. 137a-b.
İbrahim Edhem Bey’in Vahîd Paşa Kütüphanesi’ne Vakfettiği Eserlerin Vakfiyesi, Kütahya Şer‘iyye Sicilleri, nr. 33, s. 50-52, kütüphaneye koyduğu kitapların listesi için bk. s. 27.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932, s. 21, 129.
Hamza Güner, Kütahya Camileri, Kütahya 1964, s. 20-21.
Ara Altun, “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi, Bir Deneme”, Kütahya: Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan, İstanbul 1981-82, s. 317.
H. Sibel Çetinkaya, Anadolu’daki Türk Kütüphaneleri (İstanbul Dışındaki), Anadolu Selçuklu Döneminden Cumhuriyet Dönemine Kadar (doktora tezi, 2006), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 375-382.
Mustafa Yeşil, “Kilisli Vahîd Paşa Kütüphânesi”, Ülkü, sy. 25, Ankara 1949, s. 17-18.
Ali Aksakal, “Vahit Paşa ve Kütahya Vahit Paşa İl Halk Kütüphânesi”, Vahit Paşa’nın Sesi, XV/15, Kütahya 1990, s. 11-12.
Mehmet Taşkın, “Vahid Paşa ve Kütüphânesi”, Yedi İklim, X/68, İstanbul 1995, s. 86-88.
Mustafa Erdoğan – Atilla Batur, “Kütahya Vahîd Paşa İl Halk Kütüphanesi’nde Bulunan Türkçe El Yazmaları-I: Divanlar”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, I/2, Kütahya 1999, s. 207-215.
Görseller
